Heima er bezt - 01.10.1978, Blaðsíða 22

Teikning af Akureyri. Á hana er skrif-
að með blýanti ártalið 1870. En full-
komin ástœða er til að vefengja það
ártal, því að margt bendir til að hún sé
teiknuð fyrr. Því miður sést svonefnt
Laxdalshús ekki á myndinni en sterkar
líkur benda til þess að sjáist í girðingu
þá sem umlukti það lengst til hœgri.
Staðhœttir þar fyrir framan benda til
lýsinga á umhverfi sem varðveist hefur.
Að öllum líkindum er þetta útlend
teikning. Málurum þessa tíma hefur
verið ákaflega ósýnt um að draga upp
rétta mynd af landslagi í fjarska (inn
Eyjafjörð), en ber furðulega saman um
skipan húsa og umhverfi sem næst var
málaranum, þótt oft sé „stíliserað“ og
hafi því fremur rýrt heimildargildi. Hér
sjást húsin í Fjörunni. Eign Minja-
safnsins á Akureyri.
hafnasamra íslenskra kaupstaðarbúa.
Þar gerðist það að gamlir þjónar ein-
okunarverslunarinnar komust hönd-
um undir eignir hennar fyrir spott-
prísa, svó raunverulega var um gjöf að
ræða. Þessir nýju borgarar tóku sér
svo ríflegar lóðir að nálega engar urðu
eftir. Gekk þessi frekja svo langt að
valdstjóminni sjálfri blöskraði og lét
Stefán amtmann Þórarinsson rekast í
því að þeir skiluðu einhverju af feng
sínum til baka. Og auðvitað gekk það
í brösum.
Ekki verður séð af heimildum að
Akureyri, Akkeröen, Öiefiords Kjöb-
sted, öfjords Handelsstæd, Eyja-
fjarðar Höndlunarstaður hafi bein-
línis tekið út með vaxtarverkjum sem
fylgja áttu kaupstaðatilskipuninni. í
342 Heima er bezt
rúmlega hálfa öld á eftir var bærinn
ákaflega seinþroska. Þó munu nokkrir
fslendingar hafa notfært sér frí-
heitin“ og sest þar að, eftir því sem
Klemens Jónsson nefnir heimildir
fyrir í Akureyrarsögunni.
Til marks um það hvað vöxtur
bæjarins var hægur á þessum rúmlega
hálfa mannsaldri skal nefnt að árið
1813 voru íbúarnir taldir 48, en 20
árum síðar hafði þeim fjölgað um að-
eins átta.
Ááratugnum 1840-1850 tók bærinn
svo kjörkipp. íbúatalan jókst um
rúmlega áttatíu manns á þessu tíma-
bili. Þá tóku sér þar bólfestu nokkrir
handiðnaðarmenn og þó einkum
tómthúsmenn. Og meðal þeirra var
Bjöm okkar Jónsson.
Fjöldi tómthúsmannanna vekur
undrun. Því eins og skýrt hefur verið
frá var það beinlínis skylda yfirvalda
að sporna við innflutningi þeirra til
kaupstaða, umfram nauðsynlegasta
vinnukraft til erfiðari og óþrifalegri
verka. Menn óttuðust að þessir for-
verar verkalýðsstéttar bæjanna yrðu
sveitarlimir ef eitthvað bjátaði á með
afkomuna.
Innflutningur þessara manna ýtir
undir þá getgátu að hreppstjórar
Hrafnagilshrepps og sýsluyfirvöld
hafi verið þetta frjálslyndari en önnur
yfirvöld á landinu. Þá er alls ekki loku
fyrir það skotið að framfarahugur sá
sem óðum var farinn að búa um sig í
þjóðlífinu með skárri afkomu hafi
sveigt eyfirsk yfirvöld meir í frjáls-
ræðisátt en almennt var lenska. T.d. er
það skoðun greinarhöfundar að Egg-
ert Briem sýslumaður eigi stærri þátt í
vexti og viðgangi Akureyrar en vitað
hefur verið um og haldið á lofti.
Fullyrða má að innflutningur þess-
ara handverks- og tómthúsmanna um
miðja 19. öldina hafi valdið þáttaskil-
um í sögu bæjarins. Hann óx von
bráðar úr fáeinum húsum í Hrafna-
gilshreppi í það að verða stórt og
sjálfstætt þéttbýlissamfélag á íslensk-
an mælikvarða.
Handiðnaðarmenn þessir voru
flestir harðduglegir og útsjónarsamir
og margir þeirra urðu dável efnaðir.
Þess vegna voru þeir um margt sjálf-
stæðir i skoðunum og fremur um-
bótasinnaðir og vildu framgang hins
nýja heimkynnis í hvívetna.
Það sama er hægt að segja um
tómthúsmennina. Það þurfti talsverð-
an vilja til og áræði að smeygja af sér
vistarböndunum og lifa af ýmislegri
handbjörg sinni og sjávargagni í
kaupstað. Nokkrir þessara manna
urðu með tímanum efnalega sjálf-
stæðir, áttu húseignir og guldu opin-
ber gjöld ekki í minna mæli en borg-
arar og handiðnaðarmenn.
Við endurritun á sögu Akureyrar
verður þvi að horfa meir til þessara
„frumbyggja“ en gert hefur verið ef
trúverðuglega á að standa að sögurit-
uninni.
Að sjálfsögðu verður ekki horft
fram hjá því að danskir kaupmenn
settu mark sitt á þessa sögu í skjóli
forréttindanna og fjármunanna. En
þeir höfðu ekki lengur úrslitaáhrif á
vöxt bæjarfélagsins við Pollinn. Héð-
an í frá voru markverðustu sporin á
vaxtarskeiðinu stigin af íslendingum
sjálfum, svo sem með stofnun
Gránufélagsins sem var skilgetið af-
kvæmi atvinnubyltingarinnar, há-
karls- og þilskipaútgerðarinnar, sem
hófst við Eyjafjörð um miðbik 19.
aldar. Þá voru slíkar hömlur settar á
einokun og afturhaldsemi danskra
kaupmanna og þeim veitt sú sam-
keppni að þeir fóru að ugga um sinn
hag, bættu verslunarhætti um stund-
arsakir, vörðu fjármunum til nyt-
samra framkvæmda sem óneitanlega
voru framfaraspor og gerðu búsetu í
kaupstaðnum girnilega.
Það er auðvelt að sanna að ýmsar
athafnir danskra kaupmanna á þessu
tímabili, leyndar og ljósar, stóðu vexti