Heima er bezt - 01.06.1981, Síða 11

Odáðahrauns-
vesur
hinn fomi
■tvV' .v . ♦ • jfc-4,
'&*•*! J*1*’ ’•*' '"■' * »' - *,
Eftir Önnu Guðnýju Sigurgeirsdóttur:
INNGANGUR
Ódáðahraun nefnast öræfin norðan
Vatnajökuls á milli Skjálfandafljóts
að vestan og Jökulsár á Fjöllum að
austan. Norðurmörk þess eru ekki eins
glögg, en ekki væri óeðlilegt að telja
þau um Mývatnssveit og þjóðleiðina
þaðan, austur til Grímsstaða á FjöII-
um.
Ódáðahraun er líklega eitt af
stærstu brunahraunum í Norðurálfu
og hefur það til forna verið mjög
ókunnugt byggðamönnum, þótt ýmsar
tilraunir hafi verið gerðar til þess að
rannsaka það. Hraunið er einna há-
lendasti öræfakafli á fslandi, gróður-
lítið og illt yfirferðar. Um það hafa
skapast ýmsar munnmælasögur og
menn álitu að þar væru stórar útilegu-
mannabyggðir. Útilegumannatrúin
mun hafa verið á dálitlum rökum reist,
því að vitað er að ýmsir hafa orðið til
að flýja í óbyggðir og hafast þar við.
Þetta munu aðallega hafa verið menn,
sem orðið höfðu brotlegir við lögin og
því nauðugur einn kostur að flýja til
fjalla. Ýmsir þessara útileguþjófa svo-
kölluðu eru þekktir, og má þar minn-
ast á Fjalla-Eyvind sem eitthvað mun
hafa dvalist í Ódáðahrauni.
Fáar skráðar heimildir eru til um
ferðir manna um Ódáðahraun fyrr á
tímum. Nokkrar frásagnir og munn-
mæli munu þó til um fornar leiðir um
hraunið, og verður nú gerð grein fyrir
nokkru því helsta.
Eldri sagnir
í Landnámabók er minnst á ferð
Gnúpa-Bárðar er bjó á Lundarbrekku
í Bárðardal. Þar segir: „Þá markaði
hann at veðrum at landviðri váru betri
enn hafviðri ok ætlaði af því betri
lönd fyri sunnan heiði. Hann sendi
sonu sína suðr um gói. Þá fundu þeir
góibeitla ok annan gróðr; enn annat
vár eftir þá gerði Bárðr kjálka hverju
kykkvendi, því er gengt var, ok lét
hvat draga sitt fóðr og fjárhlut; hann
fór Vonarskarð, þar er síðan heitir
Bárðargata; hann nam síðan Fljóts-
hverfi ok bjó at Gnúpum; þá var hann
kallaðr Gnúpa-Bárðr.“ Líklegt má
telja að Bárður hafi farið um Ódáða-
hraun vestanvert upp með Skjálf-
andafljóti.
Vorið 1618 dvaldi Árni sonur Odds
biskups, síðar lögmaður, í Danmörku
vegna málaferla sem biskup átti í við
Herluf Daa hirðstjóra, sem oftast var
nefndur „Herlegdáð". Árna var það
mikil nauðsyn að ná út til íslands fyrir
Alþingi með gögn þau, er hann hafði,
en Herluf Daa hafði séð svo fyrir við
Verslunarfélagið og skipherra þess, að
þeir veittu Áma ekki far á skipum
sínum hingað til íslands það vorið.
Ámi slapp þó út og var kominn til
Vopnafjarðar í þingbyrjun, reið svo
þaðan stystu leið þá er hann þekkti,
nótt og dag á fjórum sólarhringum til
Alþingis og bjargaði málum föður
síns. Munnmæli herma að Árni hafi
riðið frá Vopnafirði að Brú, efsta bæ á
Jökuldal. Líklegt er að hann hafi riðið
Vatnajökulsveg svonefndan um
Hvannalindir og vestur með norður-
brún Vatnajökuls.
Um þessar tvær áðurnefndu leiðir
um Ódáðahraun hefur lítið verið ritað
og raunverulega fátt um þær vitað.
Líklegt verður að telja að þær hafi Htt
eða sjaldan verið farnar.
Um þriðju leiðina, Ódáðahrauns-
veg hinn forna eða Biskupaleið, eins
og sumir nefna hana, og á að verða
aðalumfjöllunarefni frásagnar þess-
arar, eru til nokkrar heimildir og
munnmæli.
í Hrafnkelssögu Freysgoða segir frá
Sámi á Leikskálum í Hrafnkelsdal
Heima er bezt 195