Heima er bezt - 01.06.1981, Síða 33

Gott tillag til
þjóðlegs
fróðleiks
Bjöm J. Blöndal:
Sagnir og sögur.
Rvík 1980. Setberg.
Hér hefir Björn loksins leyst frá skjóðunni
og leyft lesendum að skyggnast nokkuð
um þann fróðleik, sem hann á í fórum
sínum og safnast hefir við eftirtekt og at-
hygli á langri æfi. Bókin skiptist í þrjá
flokka: Sagnir og sögur, Lækningamáttur
jurtanna og Gömul húsráð. Fyrsti flokk-
urinn er miklu stærstur eða um 4/5 hlutar
allrar bókarinnar. Sögurnar eru fjöl-
breyttar, þjóðsögur, fyrirburðasögur af
ýmsu tagi, frásagnir, atburðasögur, dýra-
sögur og gamansögur. Efnið er stundum
smátt en það er sama því að þegar Björn
hefir farið um það höndum er það ofurlítil
perla, enda kunna fáir betur að fara með
slíka hluti en hann. Margar sögurnar eru
líka stórathyglisverðar. Margt er fróð-
legt í seinni köflunum tveimur, og sitthvað
þar um Iækningar og plöntur, sem aldrei
hefir verið sett á bók, en orðið til við
reynslu og trú alþýðunnar sjálfrar. Er það
gott tillag til þjóðlegs fróðleiks. Prófarka-
lesari hefir vanrækt að lesa latnesku
plöntuheitin, svo að í þeim eru leiðinlegar
prentvillur, en slíkt eru smámunir og hót-
fyndni. Hitt er meira um vert, að enn hefir
Bjöm bætt ánægjulegri bók í safn það,
sem hann hefir fært íslenskum lesendum
af örlæti hjarta síns.
Jónasi verður ekki sannar lýst
Vilhjálmur Þ. Gíslason:
Jónas Hallgrímsson og Fjölnir.
Rvík 1980. Almenna bókafélagið.
Margt hefir verið ritað um Jónas Hall-
grímsson, og má þá einkum geta hinnar
nákvæmu æfisögu, sem Matthías Þórðar-
son reit með útgáfunni af Ritum Jónasar á
sínum tíma. Engu að síður fer því fjarri, að
nýju riti um hann sé ofaukið. Og nú hefir
Vilhjálmur Þ. Gíslason sent frá sér mikla
bók um Jónas, en hann mun áreiðanlega
vera sá núlifandi marina, sem mest hefir
kannað tímabil Jónasar Hallgrímssonar
og Fjölnis í beinu samhengi við þjóðar-
söguna. enda fjallaði hið mikla rit hans
íslensk endurreisn um það efni. Um þessa
nýju sögu Jónasar er það að segja í sem
stystu máli, að hún er skemmtileg og auð-
læs hverjum manni, og ætti það að vera
trygging þess, að hún verði lesin af mörg-
um, og hvetji yngri kynslóðina, til þess að
kynna sér verk Jónasar og öld hans. Hefir
mér satt að segja þótt þess nokkuð gæta,
að nafni Jónasar og verkum hans sé minna
á lofti haldið en sæmilegt má heita um
þann höfuðsnilling íslenskrar tungu og
skáldskapar, en seinni tíma bögubósutn
gert hátt undir höfði I bókmenntaritgerð-
um og skólabókum. Sitthvað kemur fram
nýtt t bók þessari og sums staðar er ögn
létt af æfintýrahjúpnum, sem yfir Jónasi
hefir hvílt t.d. um kvæðið Ferðalok og
ástamál hans. Engin fjöður er dregin yfir
bresti hans, en miklir og fjölbreytilegir
hæfileikar hans jafnframt sýndir í skarp-
ara ljósi er fyrr. Með öðrum orðum, Jónas
er miklu mannlegri eftir en áður. Aðdáun
og virðing höfundar skín allsstaðar í gegn,
en tálmar þó ekki að mat hans jafnt á
ljóðum Jónasar og manninum sjálfum sé
rétt og raunsætt. Kemur hér skýrt fram,
hversu mikil áhrif Jónasar voru á íslenskar
bcrkmenntir og tungu, jafnvel betur en í
eldri ritum, en hitt kemur mönnum þó ef
til vill nýstárlegar fyrir sjónir, hversu
mikill áhrifamaður hann var í íslenskri
pólitík samtíðar sinnar, og raunar miklu
rauúsærri en löngum hefir verið talið.
Saga Fjölnis er rakin hér rækilegar en
áður, því að oss hefir löngum hætt við að
skoða hann nær eingöngu sem bók-
mennta- og fagurfræðilegt rit, en ljóst
verður af sögu Vilhjálms, að hann var
engu síður stórpólitískur, og hefir vafa-
laust haft sín áhrif enda þótt Félagsritin og
Jón Sigurðsson kæmu til að skyggja á
hann í þeim efnum. Rannsóknarferðum
Jónasar og starfinu við íslandslýsinguna
eru gerð góð skil eftir því sem efni standa
til, og raunar sýnir Viihjálmur, að Jónas
var hinn ágætasti náttúrufræðingur, þótt
lítið lægi eftir hann í rituðu máli. Er nið-
urstaða hans að miklu leyti hin sama og ég
gerði grein fyrir í ritgerð um Jónas 1945.
Hversu lítið honum vannst við samningu
Islandslýsingarinnar, mun fremur öðru
hafa verið að kenna féleysi og því sultar-
lífi, er hann lifði í Kaupmannahöfn ásamt
heilsuleysi, sem vissulega hefir magnað
drykkjuskap hans. En engum fær dulist að
hann var meiri en góðu hófi gegndi. En
alltaf finnst mér og ekki síst eftir lestur
þessarar bókar, að drykkjuskapurinn hafi
verið einskonar neyðarvörn, til að sefa
sársauka bæði andlegan og líkamlegan, en
jók þó á hvorttveggja eins og raunar ætíð
verður, uns yfir lauk. I stuttu máli sagt
gefur saga Vilhjálms skarpari mynd af
Jónasi en vér áttum áður, og í mínum
augum vex hann frá því sem áður var, Æfi
Jónasar Hallgrímssonar varð stórbrotin
harmsaga en um leið saga glæsilegra af-
reka. Vér getum af öllu hjarta tekið undir
með höfundi: „Hann varð útigangsmaður
í aðra röndina, ósérhlífinn og stórlátur,
glettnislegur og glaður eða angurvær og
beygður, skáld hversdagslegra smámuna
og skáld hins stóra stíls. Hann færði ís-
lendingum nýja trú á líf sitt, land sitt og
þjóð.“ Jónasi verður ekki sannar lýst.
Njósnir og
gagnnjósnir
Graham Greene:
Hinn mannlegi þáttur.
Rvik 1979. Almenna bókafélagið.
Saga þessi hefir getið sér mikils frægðar-
orðs úti um lönd. Hún fjallar um lif
njósnara í stórveldi, Bretlandi, sem gengið
hefir á mála hjá öðru stórveldi, Rússlandi,
og gefur sagan mikla innsýn í njósna- og
gagnnjósnakerfi stórveldanna. En mest
lærum vér þó um hugarfar og líðan þeirra,
sem flækst hafa inn í þetta lítt geðfellda
kerfi. Það er hinn mannlegi þáttur, sem
sagan dregur nafn af. Vér stöndum þar
augliti til auglitis við hinn sífellda ótta og
samviskubit þessara manna, einmanaleik
þeirra tortryggni og öryggisleysi þar sem
raunar engum má treysta. Að þessu leyti
er sagan áhugaverð og merkileg, en mér
þykir hún langdregin um of, og svo þung-
lamaleg, að maður les hana ekki sér til
gamans. Þýðandi er Haukur Ágústsson
prestur á Hofi í Vopnafirði.
Heinut er be:l 217