Heima er bezt - 01.05.1983, Síða 14

var það ekki valið af verri endanum,
því mamma var örlát og heimili okkar
vel bjargálna, sem kallað var, þótt
ríkidæmi væri ekki. Mamma gaf mér
líka föt sem hún áleit að væru mátu-
lega stór á drenginn, en komst fljótt að
því að slíkt þýddi lítið, því húsmóðir
hans tók þau strax af honum og hafði
þau handa sínum börnum. Þá bað ég
mömmu að gefa mér góða, hlýja
sokka og vettlinga og notaði hann
þetta á daginn er hann stóð yfir sauð-
unum, faldi þetta svo á kvöldin, áður
en hann fór heim, því aldrei var vitjað
um hann á daginn, hvað vont sem
veður var. Fór hann þá aftur í ræfl-
ana, svo enginn fékk nokkurn grun
um þetta.
Leið svo veturinn, en um vorið bað
ég mömmu að reyna að útvega
drengnum annan samastað. Það var
nú hægar sagt en gjört að ná honum
úr klóm hreppstjórans, en mamma dó
ekki ráðalaus, var hún bæði greind og
ráðagóð. Tók hún sér ferð á hendur og
fór til kaupmannshjóna, sem hún
þekkti á Reyðarfirði. Voru þau hjón
bæði virt og vinsæl og ekki voru þau
síst góð við fátæklinga. Sagði hún
þeim allt um hagi drengsins og bað
þau reyna ef mögulegt væri að ná
honum frá húsbónda hans. Þau tóku
því vel og kvaðst kaupmaður ekki trúa
öðru en hann gæti fengið hreppstjór-
ann til að eftirláta sér drenginn, ef
kænlega væri að farið. Sagðist hann
sjálfur ætla að taka drenginn með-
lagslaust og gæti hann látið hann hafa
smá sendiferðir fyrir sig, hann vantaði
einmitt dreng til þess. Einnig kvaðst
hann myndi sjá honum fyrir einhverri
uppfræðslu, fyrst hann væri svona vel
gefinn.
Skömmu síðar fór svo kaupmaður á
fund húsbónda drengsins og bað
hann að eftirláta sér drenginn, þvi
hann þyrfti alveg nauðsynlega á
greindum og duglegum dreng að
halda sér til hjálpar og skyldi hrepp-
stjóri ekki þurfa að óttast, að hann
krefði hreppinn um meðlag með
honum. Var hreppstjóri lengi tregur
til, en kaupmaður sagðist skyldu sjá
það við hann í einhverju, ef hann
sýndi sér þetta vinarbragð og þá var
björninn unninn. Gat höfðingja-
sleikjan ekki látið sér úr greipum
ganga slíkt tækifæri, til að vingast við
slíkan mann.
Fór svo drengurinn til kaupmanns-
ins og reyndust þau hjón honum mjög
vel. Var hann hjá þeim í 3 ár. Kaup-
maður var vel menntaður og kenndi
hann drengnum margt. En hann var
afar næmur og engum vandkvæðum
bundið að kenna honum hvað sem
var. Meðal annars kenndi hann hon-
um Norðurlandamálin og talsvert í
enskri tungu. Á þeim árum voru
Ameríkuferðir íslendinga hvað mest-
ar og þar sem drengurinn var nú bú-
inn að læra svo vel ensku, að hann var
orðinn vel sjálfbjarga, ákvað hann að
taka sér far með vesturförunum.
Hafði kaupmaður ekki látið hann fara
allslausan frá sér.
Eftir það frétti ég ekkert af drengn-
um í 3 áratugi. Var ég þá giftur og
fluttur í annað hérað. Þá var það einn
sólhlýjan sumardag að til mín kom
ókunnur maður. Var hann ágætlega
búinn og frjálslegur í fasi. Var auðséð
að þar fór enginn hversdagsmaður. Er
hann hafði heilsað mér mjög vinar-
lega sagði hann: „Þekkirðu mig ekki
vinur minn?“ Ég kvað svo ekki vera.
„Manstu ekki eftir fátæka drengnum
sem þú og móðir þín hjálpuðuð mest
og best?“ Nefndi hann svo nafn sitt og
kvað sig aldrei geta þakkað okkur svo
sem vert væri. Nú væri hann orðinn
bankastjóri í Montreal, vel efnaður,
giftur og ætti góða konu og efnileg
börn.
„Og allt á ég þetta þér að þakka og
kom ég aðeins til íslands til að þakka
þér, og sjá þig, því við engan annan á
íslandi hef ég nokkuð að virða.“
Var hann svo hjá mér í hálfan
mánuð og höfum við síðan skrifast á
og munum gjöra á meðan báðir lifum,
sagði Gísli að lokum.
Nú er sagan búin, en mig langar að
endingu að geta þess að einn af sonum
Gísla var seinna nafnkenndur fræði-
maður.
Er eitthvað til svo dularfullt og
óáþreifanlegt í þessum efnisheimi
sem við lifum í, að ekki sé hægt að
skýra það? Getur það verið að hægt sé
að sjá svipi framliðinna...? Hefði
þessum spurningum verið varpað
fram svo ég hafi heyrt í æsku, þá hefði
ég þegar svarað neitandi. En svo kom
fyrir mig atvik.
Já, ósköp hversdagslegur atburður
mun ykkur lesendum finnast. Þó er
þessi atburður sá eini sem ég hef lifað,
sem ég hef aldrei skilið, eða fengið
skýringu á. Og frá því ég lifði þennan
atburð hefi ég aldrei efast um að til
væri margt sem við fæst sjáum eða
skiljum hér í heimi.
Og nú langar mig hér á eftir að
skýra frá þessum atburði. Þeim at-
burði, er varð þess valdur að ég hef
aldrei síðan efast um að þeir látnu,
bæði menn og skepnur, eru hér á
meðal okkar, þó fæst verðum við
nokkurs vör.
Það var skömmu eftir 1930. For-
eldrar mínir bjuggu þá í gamalli torf-
baðstofu. Á efri hæð hennar voru
miðbaðstofa, þar sem uppgangan var
í baðstofuna, og útihús og framhús er
sneru í suður með allstórum glugga á
stafni. Á neðri hæð var sama her-
bergjaskipan. En komið var inn í eld-
húsið undir miðbaðstofunni inn úr
löngum göngum. Og ekki þurfti að
fara inn í eldhúsið áður en gengið var
upp á pallskörina. Tveir gluggar voru
á eldhúsinu. Sneru þeir upp að Aust-
urfjallinu og voru þeir báðir uppi
undir lofti. og bratt upp í þá. Djúpar
gluggatættur voru að gluggunum úti,
sem fljótt fylltust af fönn ef eitthvað
snjóaði og vindur var.
Svo er það á annan í jólum. Við
erum að borða hádegismatinn. Úti er
hríðarveður og gluggar hálffullir af
fönn, svo rokkið er í eldhúsinu, þótt
um hádag sé. En . . . allt í einu
158 Heimaerbezt
RÖGNVALDUR ERLINGSSON EGILSSTÖÐUM:
Var það kisi minn?
heyrum við mjög vesældarlegt kattar-
mjálm. Við hrökkvum öll við, höfðum
ekki búist við neinu hljóði, og alls ekki
svona ámátlegu og sársaukafullu
veini. Þetta líktist helst neyðarópi.
Gamla kisa min er setið hafði fyrir
framan kolaeldavélina og látið fara
vel um sig úfnar strax öll og stekk-
ur þegar upp á matarbekkinn, þó þar
væri fullt af matarílátum. Það hafði
hún aldrei gert fyrr, en hún er líka vel
upp alin og kurteis köttur.
Við förum nú að horfa eftir hvaðan
hljóðið komi og sjáum þá að utan við
gluggann í snjóskaflinum situr gul-
bröndóttur stór köttur alveg eins fast
við rúðuna og hann komst og starir
stórum umkomuleysisaugum á mat-
arborðið. Pabbi bregður þegar við,
klæðir sig í utanyfir fötin og fer út í
hríðina og reynir að handsama kött-
inn, en pabbi var mikill dýravinur.
Stakk hann kjötbita í vasann, vonaði
að það auðveldaði honum að ná kett-
inum ef hann rétti honum mat. En
hann átti þó frekar von á að þessi
flækingsköttur myndi fljótt láta fætur
forða sér er hann yrði hans var, því sú
var reynsla okkar af svona flækingum.
Þeir skutust alltaf í felur ef þeir urðu
manns varir. Og ef til vill var reynsla
þeirra af mönnum á þann veg að þeir
hefðu fulla ástæðu til ótta. En nú brá
svo við að strax og kötturinn varð
pabba var kom hann til hans og
nuddaði sér malandi upp við fótleggi
hans. Hvort það var hungrið, eða
hann var alinn upp við gott atlæti, en
ævintýraþráin hafði villt út á þessa
hálu lífsbraut, læt ég ósagt. Eftir því
sem ég umgekkst kisa meira, en þetta
var högni, þá tel ég líklegra að ævin-
týraþráin hafi villt hann út á þessa
flækingsbraut, því ekki virtist hann
hræddur við neinn mann er til mín
kom, meðan hann dvaldi hjá mér.
Mér fannst það væri því mjög líklegt
eftir háttalagi kisa. Hann hafði alist
upp hjá góðu fólki!
En eftir nokkra stund kom pabbi
aftur inn, og með kisa. En þá kom
strax vandamál í ljós, því kisa mín tók
illa á móti gestinum. Kannski var
þetta barnsfaðir hennar. Hún hafði
nokkrum sinnum eignast kettlinga, þó
við hefðum aldrei séð herra hjá henni.
Ef til vill var þessi kisi bölvaður flag-
ari og glaumgosi sem flakkaði á milli
bæja og afvegaleiddi og táldró heið-
virðar kattaheimasætur. Og svoleiðis
háttalag hefur aldrei vinsælt þótt. En
hér var því strax ljóst að til hávaða og
árekstra myndi draga milli kisu
minnar og gestsins. Og svo fylgdi
vond lykt gestinum og eflaust óþrif
einnig. Við ákváðum því þegar að
reyna að geyma kisa í gripahúsi er
Gimbrahús nefndist og var næst
bænum af fjárhúsunum. Ég bjó mig
því út í hríðina með kisa, þegar hann
hafði fengið að borða eins mikið og
við þorðum að leyfa honum eftir
svona langa föstu eða sult því aldrei
hafði ég séð horaðri skepnu, aðeins
skinn og bein.
Næstu daga, já, vikur, dvaldi hann í
fjárhúsinu. Ég færði honum matinn
einu sinni á dag, alltaf um leið og ég
hýsti féð á kvöldin. Hann varð því
fljótt hændur að mér og reyndi með
ýmsu móti að sýna mér þakklæti sitt
og vinarhót í athöfnum sínum.
En svo var það eitt kvöld, þrem
mánuðum eftir að hann kom, að hann
var horfinn, og ég fann hann hvergi
hvernig sem ég leitaði, eða kallaði. En
... mér kom það ekkert á óvart. Ég
hafði alltaf búist við að er sól hækkaði
á lofti og tíð batnaði myndi ævintýra-
löngunin grípa hann, því flökkueðlið
virtist svo ríkt í kisa. En ég saknaði
hans. Það var líka orðinn svo ríkur
vani hjá mér, að færa honum matinn
og strjúka hann svolitið, að mér fannst
tómlegt í húsinu fyrst á eftir.
Og það leið hálfur mánuður að ekki
kom kisi aftur, eða ég frétti neitt til
hans. En þá er það eitt sinn síðla
kvölds. Á þessum árstíma var alltaf
siður að hýsa seint ef tíð var góð. En
þennan dag hafði verið sólskin og
stillt veður, svo ég var með seinna
móti að hýsa um kvöldið. Það er því
orðið dálítið rökkur í húsinu, en á því
var bara einn gluggi, á stafninum yfir
dyrunum beint á móti garðahöfðinu.
En í þessu garðahöfði hafði kisi alltaf
setið um veturinn, er ég færði honum
matinn. Þegar ég hef staðið æðistund
innan við dyrnar til að venjast rökkr-
inu og láta mér birta fyrir augum, tek
ég allt í einu eftir því að kisi minn er
kominn aftur. Hann stendur þarna á
garðahöfðinu, svona vinalegur að sjá
með skottið spennt upp í loftið. En .. .
ég heyri ekkert mal í honum, eins og
hann var þó vanur í þessum stelling-
um. En ærnar voru byrjaðar að ryðjast
inn í húsið með hávaða og látum, svo
kannski var ekki von ég heyrði í kisa
malið. Ég hugsaði mér að hlaupa strax
heim, en ég hef víst ætlað að ná í mat
handa kisa. Hann hlaut að vera orð-
inn svangur, þó hann bæri sig ekki
þesslega eftir svona langa fjarveru. Og
um leið og ég halla aftur dyrunum
meðan ég geng heim eftir mat lít ég til
kisa. Og um leið rís hann á fætur og
horfir svo vinalega til mín. Alveg eins
og hann var vanur er ég var að strjúka
hann um veturinn. En þegar ég kem
aftur með matinn er kisi horfinn. Og
hvernig sem ég leita og kalla finn ég
hann ekki. En tveim dögum síðar
frétti ég eftir áreiðanlegum manni,
sveitunga mínum nokkrar bæjarleiðir
frá mér, að hann hafi skotið gul-
bröndóttan kött að morgni fyrir
tveimur dögum. Var það kisi minn?
Eða getið þið lesendur góðir skýrt
þessa sýn mína?
Heima er bezt 159