Heima er bezt - 01.05.1983, Side 24

FÁEINAR SPURNINGAR
VARÐANDI HULDUFÓLK
Heima er bezt hefur beint til mín nokkrum spurningum varðandi
það efni sem um er fjallað í greininni, og mun ég leitast við að
svara þeim, enda þótt þekking mín sé (enn) mjög takmörkuð á
þessu sviði.
Helgi Hallgrímsson.
r
1
Er huldufólk til?
Ef við tökum huldufólkið ekki ein-
göngu sem einhverja tegund fólks
er búi í nábýli við okkur, heldur sem
fyrirbæri er gerast ínágrenni okkar,
helzt á ákveðnum stöðum, e.t.v. við
ákveðin skilyrði, og geta komið fyrir
hvern sem er, þá er svarið já.
Þær þúsundir manna sem orðið
hafa fyrir þessari reynslu á öllum
öldum og allt til þessa dags, verða
ekki gerðar að ómerkingum.
2
Er huldufólkið sér-ís-
lenzkt fyrirbæri?
Nei — því fer fjarri. Ég hygg að
mætti fremur segja, aö það væri al-
þjóðlegt, því að finnast munu
sagnir hjá flestum þjóðum sem eru
a.m.k. keimlíkar íslenzku huldu-
fólkssögunum.
Á Norðurlöndum kallast það yfir-
leitt álfar (alver, alfer, álver) eða
álfafólk (elvefolk, ellefolk), en hulda
(hulder, huldra) og huldufólk
(huldrefolk) koma einnig fyrir,
einkum ÍNoregi, auk fjölda annarra
heita svo sem ,,bergfolk“, „under-
jordiske folk“ og (íNoregi) ,,rá“ og
tusse“, (af þursi).
[ enskumælandi löndum er orðið
fairy notað almennt um álfa og
huldufólk, en íSkotlandi er orðið elf
einnig tíðkað og keltneska orðið
sidhe (skylt seiður?), sem einnig er
notaó á írlandi (aes sidhe).
í Frakklandi kallast álfafólkið fée,
sem talið er komið af latneska orð-
inu fata (eins og enska orðið fairy).
Þannig mætti lengi telja, en yfir-
leitt finnst mér íslenzka huldufólk-
inu svipa mest til þess skozka og
írska.
3
Hverjar eru helstu kenn-
ingar um huldufólk?
Eins og að líkum lætur hafa verið
settar fram ýmsar kenningar til út-
skýringa á þessu fyrirbæri, þótt
næsta hljótt hafi verið um allt slíkt
hér á landi frá því á 17. öld, en þá
voru nokkrir íslendingar „jarðfróð-
ir“ sem kallað var, þ.e. lögðu stund
á álfafræði (jarðbúafræöi).
í seinni tíð hafa einkum brezkir
fræðimenn fjallað um þetta efni, en
oftast frá hreinu þjóðsögulegu við-
horfi, þ.e. þeir hafa reynt að skýra
tilurð huldufólkstrúarinnar en ekki
sjálf fyrirbærin.
Einn íslendingur, Guðrún Bjart-
marsdóttir, nemi í íslenzkum fræð-
um við Háskóla íslands, hefur valið
svipaða leið og m.a. birt niðurstöð-
ur sínar í greininni „Ljúflingar og
fleira fólk, - Um formgerð, hug-
myndafræði og hlutverk íslenzkra
huldufólkssagna" íTímariti Málsog
menningar (3. hefti 1982, bls.
319-336).
Ein helzta huldufólkskenningin
er sú, að sagnir um það séu
sþrottnar af trú manna á líf eftir
dauðann, og dýrkun látinna for-
feðra. Hefur sú kenning notið
mikillar hylli skandinavískra fræði-
manna.
Aórir telja að um sé að ræða leif-
ar gamalla trúarbragða, eða jafnvel
óljósar minningar um þjóðflokka
sem byggt hafi löndin á undan
okkar kynþætti, og hafi orðið að
hörfa fyrir honum eða fara í felur.
Hefur þeirri kenningu mjög verið
haldið á lofti í Bretlandi, þar sem sú
saga hefur endurtekið sig ótal
sinnum. Tengsl huldufólks við
kletta, hóla og steina (eða tré í út-
löndum), hafa þótt benda til skyld-
leika við forn og frumstæð trúar-
brögð (totem-trú).
Þeir sem hins vegar ganga út frá
því, að einhver raunveruleg fyrir-
bæri liggi huldufólkstrúnni til
grundvallar, hafa flestir hneigst að
skýringum guðspekinga, sem ætt-
aðar eru frá Indlandi, að um sé að
ræða ýmiss konar „náttúruanda“,
sem þó eru ekki nánar skilgreinan-
legir.
Loks má geta þeirrar kenningar,
sem líklega er sprottin upp hér á
landi, að huldufólksfyrirbærin verði
til við ,,hugsamband“ þeirra sem
fyrir þeim verða, við aðra menn í
öðru umhverfi, annaðhvort hér á
jörðu eða á öðrum byggðum hnött-
168 Heima er bezt