Heima er bezt - 01.05.1983, Page 34

Ágæt sýnishom,
- fróðlegur formáli
Ingi Sigurðsson bjó til pr.:
UPPLYSING OG SAGA
Rvík 1982. Menningarsjóður.
Bók þessi fjallar um og er sýnisbók
sagnaritunar íslendinga á Upplýsingar-
öld, en svo kallast síðari hluti 18. aldar og
fyrsti þriðjungur hinnar 19. Eru þar birt
sýnishorn af ritum 15 helstu íslenskra
sagnaritara á þessu tímabili. Elstur þeirra
er Finnur biskup Jónsson en yngstur síra
Tómas Sæmundsson, en miklu fyrir-
ferðarmestur er Jón Espólín, taka sýnis-
horn úr ritum hans meira en þriðjung
alls rúms sýnishornanna í bókinni. Er
hann og sá höfundur þessa tímabils, er
mestu hefir afkastað í sagnaritun, því að
auk hinna miklu Arbóka Islands ritaði
hann margt um erlenda sögu. Ingi Sig-
urðsson skrifar alllangan og greinargóðan
inngang, þar sem hann gerir grein fyrir
sagnaritun Islendinga almennt á Upplýs-
ingaröldinni, og ræðir einnig um hvern
einstakan hinna merkustu höfunda. Er
inngangur þessi í senn fróðlegur og hinn
skemmtilegasti aflestrar a.m.k. öllum
þeim, sem hug hafa á íslenskri sögu.
Grunar mig að þeir verði margir, sem
eitthvað finni þar nýstárlegt, því að lítið
hefir verið skrifað um þetta efni í heild.
Sýnishornin virðast valin af kunnáttu og
vandvirkni til að kynna höfundana. Rit
þetta er hið 6. í ritröðinni „íslensk rit,“
sem gefin er út af Rannsóknastofnun í
bókmenntafræði við Háskóla íslands.
Hafa flest hin fyrri verið ljóðaúrval með
ágætum formálum um skáldin, er þetta rit
því skemmtileg tilbreyting. Öll er ritröðin
hin snyrtilegasta að ytri búnaði.
Umdeilanlegt
en skemmtilegt
Hermann Pálsson:
SAGNAGERÐ
Rvík 1982. Almenna bókafélagið.
Höfundur gerir hér grein fyrir ýmsum
þáttum í gerð fornsagna vorra. Víða er
komið við og skýrt og skilmerkilega sagt
frá. Eins og svo margir hinna yngri fræði-
manna gerir Hermann lítið úr sögulegum
kjarna fornsagnanna og hinm sögulegu
geymd, en því meira úr skáldskap og list
sagnaritaranna. Ræðir hann markmið
höfundanna og meðferð efnis og mynstur
sagnanna. En þó að enginn vilji gera lítið
úr list sagnaritaranna, má ekki gleyma
því, að aldagömul munnleg hefð hefir
lengstum lagt þeim til frábæran efnivið,
rétt eins og vér þekkjum enn, hversu vel
mörgum tekst að segja frá atburðum, sem
verða sviplausir með öllu í munni ann-
arra. En í fornöld var sagnahefð, frásögn-
in, þjálfuð listgrein löngu áður en tekið
var að skrifa nokkurn staf. Og hvað sem
hinir lærðu bókmenntafræðingar segja er
það sannleikskjarni sagnanna, sem er aðal
þeirra og eftirlæti þjóðarinnar, hann er
uppistaðan í vefnum enda þótt sagnarit-
arinn skreyti hann með ívafi og listilegum
handbrögðum. Höfundur gerir mikið úr
erlendum áhrifum á sögurnar, jafnvel þær
séu allt að því stælingar erlendra rita. Víst
bendir hann á margan skyldleika, en
honum fer sem fleirum, að það er líkast
því, að íslenskum höfundum hafi aldrei
dottið neitt frumlegt eða spaklegt í hug, og
þurft að sækja allt slíkt til erlendra fyrir-
mynda. Gaman hafði ég af samanburðin-
um á sögnunum um dauða Baldurs í Gylfa-
ginningu og vígi Höskuldar Hvítanes-
goða í Njálu. Ekki mundi Helga á Hrafn-
kelsstöðum, hafa komið á óvart, þótt þar
væru tengsl á milli, þar sem hann taldi
sama vera höfundinn að báðum ritunum
og færði mörg rök að. En kverið er
skemmtilegt og fróðlegt, þótt deila megi
um skoðanir höfundar, og er það raunar
kostur.
Hið þarfasta verk
Finnbogi Guðmundsson:
STEPAN G. STEPHANSSON
IN RETROSPECT
Rvík 1982. Menningarsjóður.
Dr. Finnbogi Guðmundsson hefir tekið
hér saman sjö ritgerðir um Stephan G. og
ljóð hans. Eru ritgerðirnar samdar á ýms-
um tímum og við ýmis tækifæri. Ritið er
ætlað enskulesandi mönnum og þá auð-
vitað umfram allt Ameríkumönnum. Er
það hið þarfasta verk, að kynna hinum
enskumælanda heimi, hvílíkt stórskáld
hefir lifað og starfað þar, langa æfi. En
ritgerðirnar eru engu að síður hinar þörf-
ustu íslenskum lesendum, og ættu menn
ekki að setja sig úr færi og kynna sér þær,
svo margt er þar fróðlegt og til skilnings-
auka á skáldinu. o,
— Stefnt
að meðalmennsku
Framhald af bls. 146
Thomsens verði að einkunn kynslóð-
arinnar:
að gildari virðist unglingar
til ofanveltu ykkar kraftur
entil þess að byggja upp aftur.
Vitanlega er það hlutverk og skylda
skólanna að veita nemendum sínum
tiltekinn skammt af þekkingu, helst
sem mestan, en ekki er það síður
skylda þeirra að þroska skaphöfn
þeirra og gera þá dugmeiri til átaka
andlegra og líkamlegra, Á ég þar ekki
einungis við, að þeir fái leyst af hendi
örðug verkefni, heldur sé einnig sið-
ferðisþróttur þeirra efldur ,uqi leið,
en leitast sé við að þroska hugkvæmni
þeirra og frumleika í hugsun. En
raunar fylgist allt þetta að, ef rétt er á
haldið með vinnu og vinnuaðferðir.
En ef svo er fram haldið hverfa lík-
urnar á, að stefnt sé í meðalmennsk-
una, heldur að hærra marki.
Við nýafstaðnar kosningar til Al-
þingis gafst alþjóð færi á með hjálp
fjölmiðlanna að kynnast miklum hópi
frambjóðenda. Ekki get ég að því gert,
að mér þótti þar sem meðalmennska
sæti í öndvegi, og mun fleirum hafa
farið á sama hátt. Sárasjaldan kom
nokkuð fram sem vakti athygli, hvorki
í flutningi né að efni.
Ef þessar umræður skyldu vera
spegilmynd af þjóðinni, þá er vissu-
lega tími til kominn að kanna, hvort
hér sé ekki að gerast hið sama og
ameríska nefndin hélt fram þar í
landi, að mennta- og stjórnkerfið sé
að leiða oss út á braut meðalmennsk-
unnar, og þá er leiðin stutt niður í
lágkúruna.
St. Std.
178 Heima er bezt