Heima er bezt - 01.06.1996, Page 4

Agætu lesendur.
Náttúruvemd alls konar er sífellt að verða fyrirferðarmeiri í al-
mennri umræðu og verkefnum stjómmálamanna, vítt og breytt
um heiminn. Fólk er óðum að vakna til vitundar um það, sem
reyndar gamalt og gróið máltæki hefur lengi flutt sanninn um, að
„eyðist það, sem af er tekið.“
Þessi sannindi em reyndar svo augljós að tæpast ætti að vera
þörf á að benda nokkrum heilvita manni á þau.
Samt er það nú svo að þessi ágætu sannindi virðast í vitund
manna, ekki hafa átt við lengstum, nema varðandi minni fyrir-
bæri og nánasta umhverfi. Það hefirr hver þjóð t.d., verið sjálfri
sér næst, um nýtingu auðlinda og þá alft
fram undir yfirstandandi tíma. Frekar
hefiir verið hugsað um þann fjármála-
lega arð, sem auðlindimar gefa af sér
en þann möguleika að þær kynnu að
vera takmarkaðar og að tæming sumra
þeirra gæti ollið röskun í vistkerfi nátt-
úmnnar.
Flest, ef ekki allt, í náttúrunni virðist
byggt upp á n.k. keðjuverkan, hvað
byggist á öðm, sem þýðir að ef einn
hlekkur í þessari keðju er rofinn þá er
veruleg hætta á að ástand heildarinnar
raskist.
Þetta er íbúum jarðar smám saman að verða ljósara og ljósara,
þ.e.a.s., menn hafa auðvitað vitað um þetta lengi, en þeir sem
hafa haft uppi vamaðarorð hér að lútandi, hafa talað fyrir daufúm
eyrum þeirra, sem ráða og geta hafi áhrif á fjöldann. Þannig hefúr
það verið, þangað til núna, þegar menn em beinlínis famir að
rekast á afleiðingar eyðslunnar og óhófsins í nýtingu auðlinda
jarðarinnar og ýmsum öðmm afleiðingum iðnaðar og fram-
kvæmda.
Það má kannski með nokkmm sanni segja að náttúmkerfin
haft verið nokkuð seinþreytt til vandræða, miðað við framgang-
inn, en þegar að því kemur, vaknar spumingin um hvort ekki sé
verið að vekja til athaína risa, sem verður utan valdsviðs okkar
mannfólksins að ráða við, þegar hann hefúr hafist handa eftir
breyttum forsendum.
Mér dettur í hug í þessu sambandi, öflugur hafstraumur í
Kyrrahafinu, sem, vegna breytts hitastigs í andrúmslofti jarðar, er
farinn að haga sér öðmvísi en hann hefur átt vanda til og þar með
koma fólki í opna skjöldu, sem í árhundmð ef ekki þúsundir, hef-
ur skapað byggðir sínar og lifibrauð á aldagömlum forsendum.
Þessi hafstraumur hefúr verið nefndur „E1 Ninos,“ á spænsku,
sem þýðir „drengurinn.“ í öllu venjulegu árferði kemur haf-
straumurinn upp að ströndum Suður-Ameríku um jólaleytið, og
þess vegna hafa fiskimennimir á þessum slóðum, nefht hann
„drenginn,“ eftir jólabaminu, - litla drengnum.
Þessi hafstraumur hefúr í gegnum tíðina verið nokkuð óreglu-
legur hvað það varðar að það hafa jafnan liðið 3-5 ár á milli þess
sem hann hefúr farið af stað. Menn hafa áttað sig á því að þessi
óreglulegi hafstraumur er með mikilvægari þáttum í veðrakerfúm
.
heimsins og áhrif hans ná um nánast allan hnöttinn, þegar hlý-
straumur hans tekur á rás yfir heimshafið.
Lengi hafa menn gert sér grein fyrir að haf og loft hafa mikil
áhrif hvort á annað og stöðugt samspil er á milli þeirra. Smáó-
reglur í hafinu og andrúmsloftinu upphefja hveija aðra með víxl-
verkun, sem að lokum verður að nægilegu afli til þess að t.d. „E1
Nino“ fer af stað.
Fyrstu teiknin um að nýr straumur sé að verða til sjást jafnan í
vestari hluta Kyrrahafsins, fyrir utan strönd fndónesíu. Þar er yf-
irleitt stórt hafsvæði af hlýjum sjó, sem hefúr orðið til fyrir áhrif
staðvinda, sem blása yfir Kyrrahafið
og draga hlýsjóinn með sér. Af ein-
hveijum óútskýranlegum ástæðum
byijar hitastigið á þessu hafsvæði að
falla, svo að hitamunur á milli hlýja
sjávarins í vestri og þess kaldari fyrir
utan strönd Suður-Ameríku, verður
minni. En það er einmitt þessi hita-
mismunur sem er drifkraftur vind-
anna, sem, þegar þetta skeður, hægja
á sér og og missa allt afl. Það verður
til þess að hlýi vatnsmassinn við
strönd Indónesíu tekur að streyma í
austur og ,31 Nino“ er kominn af stað. Og í kjölfar hitastraums-
ins koma hvirfilvindar, sem setja allt í uppnám. Svæði á stærð við
Evrópu, verður einn suðupottur og fyrstu óreglulegu fellibyljimir
skella á eyjum Kyrrahafsins.
Straumurinn eyðir, vegna varmans sem hann býr yfir, fiski,
sem er undirstaða afkomu fiskimanna á þessum slóðum og jafn-
ffamt aðalfæða fjölmargra fúglategunda. Hitastig sjávarins stígur
um allt að 6-8 gráður, sem þýðir að kaldari sjór nær ekki lengur
að flytja lífsnauðsynlega næringu í effi hluta hafsins.
Gífúrlegt regn streymir inn yfir þrautpínd ræktunarsvæði í Perú
og Ecuador og breytir landinu í flæðandi leðjufljót, sem hrifsa allt
með sér sem á vegi þeirra verður og flytja til hafs. Hinum megin
á hnettinum bregst affur á móti monsúnvindurinn á Indlandi og í
austurhluta Kína, uppskera bændanna sviðnar í brennandi sólinni
og sulturinn ber að dyrum. Og víðar á jarðarkúlunni verða af-
brigðilegheit í veðurfarinu. Umfangsmiklir skógareldar geysa í
þurrum skógum Indónesíu og feiknamiklir rykbólstrar sópast yfir
ástralskar borgir og fellibyljir heija á Tahiti og Hawaii.
Þessir atburðir í náttúmfarinu em ekki aðskilin fyrirbæri. Þau
tengjast hvert öðm og eiga upphaf sitt í einu einasta, öflugu nátt-
úmfyrirbæri: Hafstraumnum „E1 Niiio,“ - drengnum.
Þetta hafa þessar þjóðir, eins og fyrr segir, mátt búa við um
aldir á 3ja til 5 ára ffesti. Þetta hefúr verið óafmáanlegur hluti til-
verunnar á þessum slóðum, um ómunatíð. En með þessum tíma á
milli komu „E1 Nino,“ hefúr fólk með sæmilegu móti, getað lifað
með þessum hamagangi náttúruaflanna. En á síðustu 5 árum hef-
ur orðið sú breyting á að ,31 Nino“ hefúr farið af stað á hveiju
Framhald á bls. 227
tib kUðuawámm
200 Heima er bezt