Heima er bezt - 01.06.1996, Side 34

Bergur Bjarnason,
kennari:
fJÖMi 0<j
IWýtÍHtjto
11, liluti
Seinni hluti
Ty ð þessu sinni ljúkum við
^ / \ að segja frá skúminum
/ \vonda...
Og svo lofaði ég að segja ykkur
núna síðari æskuminningu mína um
þennan sérstæða fugl. Hún komst
ekki að hjá okkur síðast.
Þessi atburður gerðist síðla sumars,
skömmu seinna en sá fyrri,ef til vill
sama árið, ef til vill ári síðar. Fyrri
slætti er lokið á litla túninu heima, og
við erum að heyja út við Lón.
Það var alltaf mikið tilhlökkunar-
efni fyrir okkur krakkana þegar hey-
skapartíminn hófst þar, því að þar var
hreint ævintýraland fyrir okkur. Þar
var gróðurinn svo mikill, fuglalífið
svo fjölbreytt, silungar og síli í hverj-
um polli, vík og vogi, og prammi við
höndina, ef okkur langaði til að
skjótast í rannsóknar- eða veiðiferð
út á lónin. Já, þarna var hreinasta
sumarparadís fyrir börn.
Nokkrar óþægilegar og vondar
minningar á ég þó frá þessum sælu
sumardögum við lónin, og þær eru
allar tengdar vörgunum sem réðust
öðru hverju grimmdarlega að vissum
fuglategundum sem undu sér þar í
friði og spekt og rændu þær lífi.
Og þarna gerðist það einn fagran
sumardag síðdegis, að við Bangsi
kynntumst annarri hlið og harla ljótri
á skúminum, sem hafði eigi alls fyrir
löngu valdið okkur svo miklu hugar-
angri.
Við höfðum verið að dreifa heyi úr
hlössum uppi á hrófunum með ein-
hverjum úr hópi hinna fullorðnu, en
fengum svo að því loknu að leika
okkur um stund niðri við lónin. Mig
minnir að við værum að svipast um
efíir sílum eins og við gerðum svo oft.
Það var rakin þurrkatíð þessa daga
og því yndislegt veður, logn og sól-
skin. Stórir hópar af öndum léku sér
við unga sína hér og þar á spegilslétt-
um vatnsfletinum og kenndu þeim
ýmsar listir. Og öðru hverju horfðum
við hugfangnir á það létta, glaða og
fagra líf, sem birtist okkur þarna í
ríki fuglanna fyrir utan.
En allt í einu sáum við Bangsi að
ótti mikill og glundroði greip um sig
meðal andanna sem höfðu verið svo
rólegar og hamingjusamar. Nú görg-
uðu þær hátt og flestar flýðu í ofboði
lengra út á lónin en aðrar stungu sér
strax. Það leyndi sér ekki að þær
voru að forða sér undan einhverju,
sem þær voru mjög hræddar við.
Hvað gat það verið, sem olli þessu-
mótta meðal andanna? Við Bangsi
litum spyrjandi hvor til annars því að
við höfðum aldrei fyrr veitt þessum
algenga atburði athygli. En við þurft-
um ekki að bíða svarsins lengi. Fyrr
en varði sáum við að stór skúmur
renndi sér niður að önd, sem af ein-
hverjum ástæðum hafði orðið dálítið
á eftir hópnum er var næstur okkur.
Eins og þið getið nærri varð vesal-
ings öndin ógurlega hrædd og kafaði
í dauðans ofboði. Og vafalaust hefur
hún haldið að nú væri hún alveg ör-
ugg fyrir óhræsis varginum fyrst hún
var svo heppin að geta kafað og falið
sig niðri í vatninu.
230 Heima er bezt
En nú hófst eimitt sá
ömurlegi og ljóti þáttur
sem einkennir skúminn
sérstaklega og gerði
hann svo óvinsælan í
ríki andanna okkar
heima og einn meðal
allra manna, sem
kynntust honum, bæði
barna og fullorðinna.
Skúmurin stóri, sem
þarna var kominn í ætisleit sunnan af
Jökulsáreyrum, hafði valið sér frem-
ur auðunna bráð, vesalings litlu önd-
ina sem varð sein til að fylgja félög-
um sínum á flóttanum. Og hún, sem
hélt að nú væri henni ekki lengur
hætta búin, fyrst hún gat kafað og
falið sig í vatninu. En hún vissi ekki
auminginn litli, að skúmurinn fylgd-
ist eð hverri hreyfingu hennar niðri í
vatninu. Og þegar hún gat ekki verið
lengur í kafi og kom næst upp til að
anda, steypti vargurinn sér yfir hana
á ný og bjóst til að hrema hana.
Henni tókst þó með naumindum að
komast undan honum öðru sinni, þó
að hún gæti raunar alls ekki andað
nóg áður en hú stakk sér unan hon-
um á ný. En þessum ljóta leik lýkur
aldrei nema á einn veg: Skúmurinn
kæfir öndina eftir nokkrar atrennur
eins og þær sem áður var lýst, sest
síðan á vatnið og rífur hana í sig.
Seinna fylgdumst við Bangsi með
þessu ljóta framferði skúmsins árum
saman án þess að geta nokkru sinni
komið í veg fýrir það.
Og alltaf fengum við sáran sting í
hjartað, þegar við sáum hvemig hann
fór að við blessaðar endurnar, sem
okkur þótti svo vænt um.
Að lokum ætla ég að bæta við ör-
fáum orðum um annan furðulegan
sundfugl, sem átti raunar heima í
landi Valla og við það allt árið, og
var síst minni vargur og ræningi en
kjóinn og skúmurinn. Eg vil gjarnan
að þið vitið þá um hann líka.
Þetta er svartbakurinn. Hann er
langstærstur þessara þriggja fugla,
með langt, breitt og beitt nef, svart
bak og vængi, en hvíta bringu, háls
og höfuð. Hann lifir eingöngu við
sjó og verpti mikið í melröndinni
upp af sjónum heima.
Hann á þrjú afar stór egg og feng-
um við strákarnir oft að fara út á
randir um varptímann til þess að
leita að eggjum þeirra, sem voru
alltaf góð búbót.
Hann flýgur nær ekkert inn til
landsins og lifir því mest á sjávar-
fangi, sílum og smáum fiskum, sem
hann nær úr sjónum. Engu að síður
var hann mjög oft við lónin á sumrin
af því að þau eru svo skammt frá fló-
anum. Og þangað
sótti hann oft bráð
sína á sumrin, því
að hann er stór-
virkur ræningi
eins og fyrr
nefndir frændur
hans. Alveg sér-
staklega sótti
hann í að ræna
eggjum og ung-
um, sem hann gleypti í heilu lagi
hvenær sem hann kom auga á þá.
Hann var til dæmis oft mjög að-
gangsharður og miskunnarlaus við
æðarkollurnar í varphólmanum okk-
ar, egg þeirra og unga. Urðum við
strákarnir oft vitni að þessu án þess
að geta nokkru sinni komið í veg fyr-
ir það fremur en við hina ræningjana.
Við urðum að viðurkenna að við
þessu framferði þessara fugla var
raunar ekkert hægt að gera. Við
neyddumst bara til að horfa á þetta
grimmdarlega atferli þeirra án þess
að geta nokkuð gert. Þetta er eðli
þessara sundfugla eins og venjulegra
ránfugla. Þeir eru algjörlega mis-
kunnarlausir í fæðuöflun sinni við
alla þá, sem eru minnimáttar, og því
verður ekki breytt.
Hitt er hörmulegra, vinir mínir,
þegar sumir þeir, sem vitið hafa
meira, leika sér að því að drepa dýr
og fugla og sýna þeim algjört mis-
kunnarleysi, eins og sumir menn
gera þegar þeir eru að veiða sér til
gamans. En um það ræðum við ekki
Heima er bezt 231