Heima er bezt - 01.12.2000, Blaðsíða 13

Síðast voru 2 bamlausar manneskjur eftir.
IslenzJca þjóðarbrotið dó út í Vatnahverfi
seint á 16. öld. (Teikning: Jens Rosing).
Guðmundur Þorláksson landfrceðingur taldi, að smám saman kœmist Eskimóar af stöðv-
I um uppruna síns í Asíu alla leið austur til Norður- Grœnlands á hundasleðum. (Teikn:
Thomas Frederiksen, Inúíti).
Endalok Eystribyggðar
Engin ein og sannanleg skýring er
fundin um afdrif og örlög síðasta ís-
lenzkumælandi fólksins í Eystri-
byggð, á 100 bæjum og 12 kirkju-
sóknum í hinu forna Garðastifti,
sem með nokkrum rétti md kalla
þriðja íslenzka biskupsdæmið.
Niðaróss erkibiskupsdæmi frá 1152.
Hinn 7. nóvember í haust var 450
ára ártíð herra Jóns Arasonar, hins
síðasta katólska biskups á íslandi á miðöldum, og sona
hans, Ara lögmanns í Möðrufelli og síra Björns á Mel.
460 ár voru liðin hinn 13. júlí sl., frá því er herra Ög-
mundur Pálsson Skálholtsbiskup dó í hafi úr vosi og illri
meðferð danskra konungsmanna. Norðlendingar sóktu
lík Hólafeðga hið næsta sumar og veittu verðuga útför á
Hólum, en líki Ögmundar biskups varpað fyrir borð við
einhvern lestur skipskapteinsins samkvæmt hefð og
venju um þá, sem á hafi andast.
Það er órækt vitni um fjarlægð og einangrun Garða-
stóls og Eystribyggðar á Litlu-ísöld, að konungsvaldið
gerði ekki út leiðangur til Grænlands til að ræna
Ágústínreglusetrið, klaustrið í Ketilsfirði, Benedikts-
nunnuklaustrið í Hrafnsfirði og biskupssetrið á Görðum
líkt og kirkna- og klaustraránin á Íslandi vorið 1551.
Enginn biskup hafði setið á Görðum síðan 1378. Var
því ekki nauðsyn dansks konungskirkjuvalds að senda
þangað drápsmenn eins og til íslands, en á Grænlandi
hlaut þó að vera eftir nokkru að slægjast í kirkjuklukk-
um og munum af silfri og eir, en eins og alkunna er,
fóru klukkurnar í deiglu og var koparinn notaður í fall-
stykkjakúlur hins danska herkonungs. Sýnir það, að
vitað var, að fýrr var öllu slíku fémæti rænt í Eystri-
byggð og vinnufæru fólki. Fregnir um ránin á Græn-
landi voru hvorki gamlar, ýktar né langt að fluttar í
Kaupmannahöfn.
Líku hafði farið fram hér á landi, einkum á ensku
öldinni, hinni 15du. Atti eftir að versna á 17. öld og vís-
að til Tyrkjaránsins, sem svo er nefnt 1627, aftur 1672.
Engin viðleitni t.þ.a. koma konungs-kirkjuskipan
Kristjáns II á vestan Hvarfs, enda álitið, að hið græn-
lenzka þjóðarbrot Evrópumanna væri á hverfanda hveli
eftir ránskap og drepsóttir, en landið óbyggilegt vegna
ísa og harðneskju, nema frumstæðum veiðimönnum úr
kuldabeltinu. Af því að þeir voru ekki katólskir, máttu
þeir eiga sig.
Litla-ísöld 1270-1890
Tími hvalfangaranna er almennt talinn hafinn að
marki um 1600. Fjöldi skipa fiskveiðimanna löngu fyrr,
en vafalaust, að þeir áttu mikil vöruskipti við Græn-
lendinga, t.d. í ákjósanlegri höfninni á Herjólfsnesi,
hinni syðstu byggð. Rostungstennur, kallaðar græn-
lenzka gullið, hvalskíði dýrmæti síðar, kjötfall af hjart-
ardýrum og norðar sauðnautum, fugl og egg í skiptum
fýrir kornmeti og hvers konar járnvöru og tízkuklæðn-
að. Selalýsi eftirsókt, svo að nokkuð sé nefnt, auk mik-
illar skinnavöru. Lengi fýrst, meðan vel áraði, var hag-
sæld í byggðum íslenzka landnámsfólksins. Á 12. öld
var enn sóktur viður til Nýfundnalands, en árefti og
brenni yfrið. Gekk að vísu nærri landinu ásamt ofbeit
búsmalans.
Morgunljóst er, að þegar harðnaði á dalnum, birti af
Heima er bezt 445