Æskan - 01.10.1940, Page 8

ÆSKAN
notaður er til þess að skrifa og prenta á, er einmitt
unninn úr trjáviði.
Elsta tegund pappírs var liið egypska „papyrus“,
sem eg lxefi minnst dálítið á áður. Egyptar fundu
það upp, að með því að fletta húðinni af sefstrá-
unum, sem uxu við hakka Nílar, gátu þeir húið til,
úr merg stráanna, ódýrt, einfalt efni, til þess að
rita á. Mergurinn var ristur að endilöngu i lengjur,
og lengjurnar lagðar saman í röð, langsum og
þversum. Lögin voru límd saman með hinu grugg-
uga Nílarvatni, sem líktist lielst gúmmíkvoðu,
þegar það þornaði i sólskininu. Þegar þessi plata
hafði verið pressuð vel, og barin og þurrkuð, var
yfirhorð liennar slétt og fremur gott að skrifa á
það. En frekar var þetta efni laust í sér, líkt og
þerripappír, svo að ekki mátti skrifa fast á það.
Gamlar papyrusplötur urðu brothættar líkt og
þurrkuð laufblöð.
Annað efni var einnig notað til þess að skrifa á,
mjög snemnxa á tímum. Það er ef til vill sterkast
og endingarbest alls af þessu tagi, sem notað er í
heiminum, og er enn notað fyrir dýrmæt skjöl,
sem elliix má eigi granda. Efni þetta er nefnt
„pergament“. Dregur það ixafn af borgiixni Perga-
nxon i Litlu-Asiu, og þar var það fyrst húið til.
Nauðsyn manna í Litlu-Asíu knúði þá til þess að
finna annað efni eix „papyrus“, til þess að skrifa á.
Ósamlyndi átti sér stað milli konunganna í Egypta-
landi og Litlu-Asíu, og hætti konungur Litlxx-Asixx
að kaupa „papyrus“, frá Egyptalandi. Þetta var
200 árunx f\TÍr Krists fæðingu.
Pergament er skinn af húsdýrunx, kindum eða
geitum, en hest þótti kálfskinn. Skinnin voru ekki
sútuð, heldur voru þau þvegin, lireinsuð og strokin,
þar til þau voru svo slétt, að auðvelt var að skrifa
á þau nxeð penna og bleki. Þegar teikna átti rósir
eða nxyndir á pergament, þá var alltaf valið kálfs-
skinn til þess. Þetta voru íxú aðalefnin, sem ritað
var á í fornöld. Bækxir voru skrifaðar á skinn á ís-
laixdi til forna. Auðvilað voru notuð fleiri efni til
að skrifa á í heiminum í fornöld, og eru sunx þeirra
fremur skrítin. Rómverjar t. d. notuðu plötur úr
tré, sem voru festar saman og voru mjög likar i
laginu og venjulegar bækur nú, nerna heldur lengri
og mjórri. Plöturnar voru snxurðar með vaxi, og
var skrifað á það með álialdi, sem nefndist stíll.
Plötur þessar voru mest notaðar til þess að skrifa
á sendibréf, og skólasveinar noluðu þær fyrir stíla-
hækur og til þess að reikna á. Aðalkoslur þessa var
sá, að auðvelt var að þurrka út stafina, senx rit-
aðir voru í vaxið, alveg eins og við þurrkuðunx
stafi af steinspjöldunum, þegar þau voru notuð liér
108
í skólum, og liægt var að nota sama vaxið aftur og
aftur.
Stíllinn, senx Rómvei’jar notuðu til þess að skrifa
með, var nokkuð langur og mjór í annan endann,
en oftast hreiðari i hirrn. Þeir skrifuðu með mjórri
endanum, en leiðréttu oft skriftina með þeim breið-
ari, með því að slétla vaxið aftur.
Þeir, sem lesið liafa mannkynssögu, nxuna eftir
Cæsari1), — hvernig liann dó, og nxeð liverju hann
varði sig. — Á papyrus var slcrifað með pennunx
úr sefi, sanxa efni og var í papyrus. Það þykir
merkilegt, að göxnlu nöfnin á penna í fornu nxál-
unum, grísku og latínu, þýða sef. — Síðar var farið
að skrifa með penna úr fuglsfjöðrum. Það var þó
ekki fyrr en á 6. öld e. K. Og þá kemur annað
skrítið. Orðið penni, sem við notuni nú, merkir
fjöður úr fugli. Þó að penninn sé nú úr stáli eða
gulli. Þið þekkið víst öll nafnið pennahnifur, lítill
lxnífur, nolaður fyrst til þess að skera odd á fjaðra-
penna.
Elsta lxlek, senx menn vita til að notað liafi verið,
var húið til úr sóti. Mó eða viðarrusli var brennt í
steinherbergi, sem reykurinn gat ekki komist út
um. Sótið settist á veggina og var síðan skafið af
og blandað með vatni og gúmmíkvoðu. Einnig var
húið til blek úr ávöxtunx, sem vaxa á eikartré.
Ávextirnir eru mjög litlir og oft nefndir hlekber af
þessum ástæðunx. í vökva berjanna var hlandað
járnefni, sem er enn aðalefni í bleki.
Fyrir ekki mjög löngu síðan, þegar menn fóru að
grafa upp rústir borganna Herkúlanum og Pom-
pej, sem fórust í feikna eldgosi, sem kom úr Vesú-
víusi fyrir afarlöngu síðan, fannst svona hlek, og
var alveg eins og nýtt.
Við höfum nú athugað dálítið elsta lxlek, penna
og pappir. Nú skulum við atliuga bækurnar sjálfar,
lögun þeirra og gerð. Þetla eru hækur, sem Forn-
Egyptar og Forn-Grikkir hjuggu til: En bækur
þessara þjóða eru liinar elstu bækur, sexn menn
þekkja, og á menningu þessara þjóða byggist menn-
ing Evrójxu nú. Ein sú elsta höggmynd, sem til er
frá Egyplalandi, er af skrifara við vinnu sina.
Hann situr á gólfinu nxeð krosslagða fætur þvers-
um undir sér, og gónir út í loftið á húsbónda sinn,
tilbúinn að skrifa það, senx liann segir, likt og þeir,
sem skrifa á ritvél nú á dögum, uni leið og annar
talar. Þessi höggnxynd þykir prýðilega gerð, þó að
hún sé búin til 2500 árum f. K. Þá skulum við at-
huga, hvernig skrifarinn á myndinni vinnur. Á
hnjánx sínum liefir hann þunna, flata fjöl nxeð
1) Cæsar var myrtur. Hann varði sig með ritstíl sínuni.