Prestafélagsritið - 01.01.1925, Page 27

Prestafélagsritið.
22 Ragnar Ófeigsson:
enn má lesa lofkvæði hins þriðja á sama hátt. Stundum renna
hugmyndirnar um 2 og 3 guði saman í eitt og stundum
liggur við að eingyðistrúin sé að sigra. En úr því verður
ekki. Guðstrúin hefir aldrei verið kjarni í trúarbrögðum Ind-
verja. I Rigveda er beinlínis efast um tilveru guðanna.
Smámsaman vinnur sú hugsun fylgi, að guðirnir séu aðeins
nöfn eða hugsmíðar, en að baki öllu sé eitthvað óendanlegt
og ópersónulegt. — Algyðistrúin hefir lengi legið Indverjum
í blóðinu. Þessi hugsun kemur fyrst fram í Rigveda, óljóst
og fálmandi, en kemur skýrt og greinilega fram í þeim rit-
um, sem kallast Upanishad, þ. e. trúnaðarmál.
Þegar hér er komið sögu, eru menn alveg horfnir frá
gömlu goðatrúnni. Nú hefjast fyrst fyrir alvöru heilabrotin og
hugleiðingarnar um lífið og tilveruna. Aftur og fram hugsa
menn um hið eina og óendanlega, sem hafið er yfir allar
skýringar og aðeins verður sagt um: það er. Nú hætta menn
að byggja á hinum helgu ritum og erfikenningum fortíðar-
innar. Það var Brahma eða Atman — heimssálin — sem
kom í staðinn fyrir guðina. Upanishad’irnar geyma fádæma
ósköp af heimspekilegum hugleiðingum, spekimálum eða orðs-
kviðum og samtölum (Dialogum). Sem dæmi tek eg hér að-
eins samtal milli hins spaka Vajnavalkya og konu hans. Hann
mælti: »Eins og saltið, sem kastað er í vatnið, leysist upp í
því og greinist ekki frá, en gefur öllu vatninu saltan smekk,
þannig kemur þessi mikla vera (þ. e. Brahma eða Atman)
fram í öllu hinu skapaða og hverfur með því aftur í sjálfa
sig. En eftir dauðann er engin meðvitund«. Þannig mælti
Vajnavalkya, en kona hans mælti: »Það sem þú sagðir, vitri
maður, sló mig, þetta: eftir dauðann er engin meðvitund«. En
hann svaraði: »Eigi mæli ég fávíslega, því að þar sem að-
greining er vitundar, fá verurnar skynjað hver aðra, séð hver
aðra, heyrt hver aðra, hugsað og fundið til hver með annari.
En þar sem Atman er alt, hvern getur hann þá séð, heyrt
og þreifað á, hugsað um og fundið til? Hér í lífinu er grein-
ing og sjálfsvitund, en eftir dauðann er Brahma alt í öllu.
Eining komin í stað greiningar og meðvitundarlífið útsloknað.