Nýjar kvöldvökur - 01.11.1913, Síða 24

264
NYJ^R KVÖLDV0KUR
er langtilþrifamesta persóna sögunnar, ágætur
bóndi með ósviknu íslenzku þoli og þreki,
heitur í hjarta en ber það ekki utan á séri
sannarlegt mikilmenni; en ekki verður séð að
hann hafi haft neina mentun af bóklestri út-
lendra fræða, og eru því trúarskoðanir hans
tæplega samsvarandi þeirri tíð. Skynsemistrúin
náði ekki hingað fyr en nokkru síðar, og
festi varla fyrst rætur hjá ómentuðum bænd-
um — og það verður ekki séð að Gísli hafi
haft mentun. En þetta gerði nú ekki svo mik-
ið til, því Gísli er ágætur. Olafur í Efra-Hvanni
er líka ágætur í sinni röð, heldur lítilmenni
en laundrjúgur og finst heldur til ef hann kynni
að geta orðið tengdafaðir prófasts. Ingibjörgu
er vel lýst og eðlilega, hvernig aðdáunin á séra
Jóni og virðingin fyrir honum villa hana um
stund og telja henni trú um að hún elski hann
eins og ung stúlka þegar hann heimskast til
að fara að biðja hennar. En sönn er hún ekki
fyr en hún er orðin húsfréyja á Geirlandi. Þang-
að til veður hún í villuljósi. Rað hefði verið
ágætt efni fyrir höf. að gera fjörugan kafla með
ágætri lýsingu út úr þjóðlífinu með þessum
éinkennilegu lifandi orðum og tilsvörum manna
í milli, þegar þeir eru að seladrápinu. En þar
dottar Höf. undarlega, gerir úr því orðhaga
lýsingu, en missir allan merginn út um greipar
sér. Par var þó gott efni fyrir og þakklátt, ný
hlið sem enginn hafði lýst fyrri.
Sannast að segja þykir mér þessi bók einna
lélegust af sögum Jóns Trausta. Landsuppdrátt
hefur hann gert eða látið gera af sögusvæð-
inu; það er að vísu gott, úr því rómaninn á
lika að vera saga, eða hann er að rita sögu í
rómansformi. En kortið er svo óglögt að erfitt
er mjög að átta sig á því; betra kann það að
vera en ekkert, og víst gott með lesgleri. En
sagnabálk þenna verð eg að segja langt á baki
Heiðarbýlissögunum, og vil eindregið ráða höf.
til að snúa sér aftur að nútíðarviðfangsefnum.
Þar á hann heima og vonandi, að vér eigum
eftir að sjá margt gott frá honum á því sviði.
í sambandi við þessa sögu get eg ekki að
mér gert að minnast á aðra skáldsögu þó að
ekki hafi hún verið send Kvv. til umsagnar.
Ran er Á heimleið eftir Guðrúnu Lárusdóttur.
Að vísu er saga þessi einskonar fylgnisrit (tend-
ensrit), ritað í stefnu hins innra trúboðs, og á
móti stefnu hinnar nýju guðfræði, til þess að
sýna, hvað fánýtu undirstöðu hún leggur sál-
arlífi mannsins, þegar í harðbakkana slær. Höf-
uðpersónurnar eru ungur prestur, nýguðfræð-
ingur, og ung stúlka, hjúkrunarmær, sem hefur
orðið snortin af trúboðsstefnunni og fylgir
henni. Presturinn er ástfanginn af stúlkunni og
hún líka af honum, en hún er ófáanleg til
þess að vilja giftast honum á meðan hann
heldur við trúarstefnu sína. En svo komu ýms
atvik fyrir, sem sanna prestinum fánýti kenning-
ar hans, svo að hann hallast að fullu að hinni
eldri guðfræði, og það dregur saman með
þeim til fulls. En sagan er einkarvel rituð, lát-
laus og öfgalaus á allar hliðar, viðburðir og
atvik eðlileg og efnismeðferð öll ljós og nátt-
úrleg. Skapeinkunnir fólksins fábreyttar og halda
sér vel, og flestar persónurnar lesnar út úr
óbreyttu og algengu sveitalífi, alveg eins og
fólk er flest; presturinn er bezti maður, og
enginn fantur eða illmenni er þar til — aðeins
einn kærulítill drykkjumaður, sem auðvitað deyr
í syndum sínum, sem eðlilegt er. ^Lýsingarnar
út úr sveitalífinu kannast víst flestir við — þær
eiga alstaðar eða víðast hvar heima. Stefna
bókarinnar er þessi, að sýna hvað alt er fá-
nýtt nema gamla 17. aldar guðfræðin, og und-
arlega innanmagur og ráðalaus verður prest-
urinn, þegar hann er að tala við Guðlhund í
dauðanum; það er eins og hann týni þá hjart-
anu, týni Guði og kærleika hans, muni ekkert
eftir dæmisögunni um glataða soninn — en
hún er engin 17. aldar eða trúboða-guðfræði.
En þó maður fallist ekki á alt, sem sagt er
í bókinni, hefur margur gott af að lesa hana
og athuga, og þess er hún fyllilega verð að
hennar sé getið og með henni mælt með hin-
um.
/- /•