Nýjar kvöldvökur - 01.11.1913, Blaðsíða 14

254
NYJAR KVÖLDV0KUR.
geisla og útstreymi. Pó er ekki þar með úti-
lokað, að einnig léttari frumefnin geti verið
að leysast í sundur eins og þessi efni, sem nú
hafa veiið nefnd. Nýjustu rannsóknir benda á,
að öll efni séu í rauninni að sundurleysast, en
hjá léttari frumefnunum er tvístrunin svo hæg-
fara, að það er mestu erfiðleikum bundið að
verða var við hana.
Nú er nokkurnveginn vissa fengin fyrir
því. að radíum sé stöðugt að myndast, en þá
er um leið sú gáta ráðin, hvers vegna það
eigi ér þegar horfið af jörðinni. Allar líkur
benda til, að það sé myndað úr úran, því
ætíð finst það í jörðinni innanum þennan
málm, og ætíð finst radíum í vissum hlutföll-
um við úran.
Pað hefur fundizt frumefni innanum radí-
um og úran, sem íóníum heitir, og eru allar
líkur til að það sé milliliður milli þeirra. Breyt-
ingu radíums í helíum hefur verið hægt að
fylgja með nokkurnveginn vissu, en þó virðist
eigi alt radíum verða að helíum, heldur er
svo að sjá, sem nokkuð af því breytist og
verði seinast að blýi, enda finst blý jafnan
innanum úranmálma eins og radíum. Nokkur
hluti þess sundrast algerlega og verður að el-
ektrónum, og hefur tekizt að fylgja út í æsar
öllum liðum í þeirri sundrun, og það hefur
verið hægt að mæla tímann, sem þessar breyt-
ingar taka.
Elektrónakenningin leiðir það með sér, að
oss verður að halda, að hvert atóm sé í raun-
inni bygt á svipaðan hátt og sólkerfin, f smá-
um stíl. í sérhverju atómi er urmull af smá-
pörtum, sem hreyfast með feiknaflýti eða næst-
um hraða Ijóssins, einsog agnirnar í B geisl-
um radíums. Nú er rafmagnið í hverju atómi
verkanalaust, og hlýtur því negatíva rafmagnið
að haldast í skefjutn af því pósitíva, og er
pósitíva rafmagnið bundið við smápartana í a-
geislunum, sem eru tiltölulega seinir á sér.
Pessar hugmyndir, sem menn hafa gert
sér um niðurröðun eða skipulag elektrónanna,
leiða aftur til þeirra ályktana að, þessir hrað-
fara smápartar, sem hreyfast í vissum brautum,
geti enganveginn útfylt alt atómið, heldur hljóti
að vera autt bil á milli þeirra. Eins og vér
getum reiknað út stærð atómanna, eins getum
vér reiknað stærð elektrónanna, og niðurstaða
þess útreiknings verður sú, að elektrónarnir
geti alls ekki útfylt atómið. Ef vér hugsum
oss vatnsefnisatóm stækkað svo, að það verði
hnöttur með 100 metra radíus, þá verður rad-
íus einnrar elektrónu 1 millimeter. Nú er nokk-
urnvegin vissa fengin fyrir því að í hverju
vatnsefnisatómi séu 1000 elektrónur, en af þvi
virðist augljóst að elektrónurnar þurfi ekki
nema ofurlítinn hluta af öllu því rúmi, sem
atómið geymir. Pað væri líkast því að ef vér
köstuðum handfylli vorri af títuprjónshausum
inní hnattmyndað holrúm, sem væri 200 metra
að þvermáli að innan; þeir mundu hafa nóg
rúm til að hreyfast eftir brautum sínum, án
þess að þurfa stöðugt að vera að rekast á.
Pannig vérðum vér að hugsa oss að öll
atóm frumefnanna séu bygð. Jafnvel hörðustu
efnin, eins og stálið, inniheldur einungis hverf-
andi hluta af föstu efni, en meiri hluti þess
er rúmið tómt. Harka og þéttleiki hlutanna er
kominn undir hraða elektrónanna. Og það sem
styrkir oss í þeirri skoðun er dagleg reynsla
vor um, að alt sem er á hraðri hreyfingu
verkar á oss eins og það væri hart og þétt.
Vér getum t. d. notað pappírsspjald fyrir sög,
ef vér látum það snúast nógu hratt. Vér get-
um skotið baunum eða jafnvel tólgarkerti í
gegnum fjöl, og með beittri öxi eða sverði
getum vér eigi unnið á vatnsbunu, sem streym-
ir með 100 metra flýti á sekundu.
Eftir öllu þessu að dæma, er þá alt efni
gljúpt og holótt, og þetta eru þýðingarmiklar
nýjungar, því með þessu eina móti getum vér
í rauninni skilið hvernig á því stendur, að
geislar og önnur áhrif geta smogið í gegnum
það.
Löngu áður en radíum fanst, höfðu eðlis-
fræðingar tekið eftir elektrónunum og í raun-
inni séð upplausn og tvístrun frumefnanna, án
þess að gefa því gaum. í Röntgensgeislahylk-
inu eru það elektrónur, sem ljóma og mynda