Nýjar kvöldvökur - 01.01.1939, Blaðsíða 8

2
NÝJAR KVÖLÐVÖKUR
ætla, að hvorttveggja hafi brugðizt þvi
hlutverki hatramlega. Hvað afskipti skól-
anna af þessum málum snertir, veit ég
ekki til að þau séu eiginlega nein, en af-
skiptaleysi getur stundum tekið jafnvel
fjandsamlegum afskiptum fram í skað-
semi, og hefði þjóðin yfirleitt gott af að
hugleiða það. Hvað blöðin hinsvegar á-
hrærir, eiga þau stöðu sinnar vegna ekki
eins hægt með að hliðra sér algerlega hjá
afskiptum þessara mála. Raunar viðra
þau venjulega allt þessháttar fram af sér,
sjái þau nokkra smugu til undankomu.
En af því það tekst ekki æfinlega, hafa
þau komið sér upp einskonar sérstökum
stílsmáta, sem þau grípa jafnan til, er þau
ræða um listræn efni. Orðaforði hans er
mestmegnis lýsingarorð, sem liggja ein-
hverstaðar á landamærum iíís og góðs, og
er svo venjulega skeytt við þau einhverj-
um sperrulegg, sem gerir auðveldara að
teygja þau inn á hvort sviðið sem er, svo
sem: „Ekki ólaglegt", „ekki óskemmti-
legt“, „ekki ósmekklegt“, „sæmilegt“, o.
s. frv. Veit ég vel, að oft mun það vera
varfærin góðmennska ritstjóranna, sem
hér er að verki, og þeir meina víst allt
hið bezta. Þ. e. a. s. ekki neitt. Því að
svona skrifar enginn maður um málefni,
sem hann hefir áhuga fyrir. Það er kann-
ske afleitasti ljóðurinn á okkar algengu
blaðamannagagnrýni (kritik) um listir og
bókmenntir að „láta sér fátt um finnast"
allt sem afrekað er á þeim sviðum,
gagnrýna eiginlega ekki neitt, en láta
svona í veðri vaka að það sé svo sem
ekki athyglisvert þó að fram komi t. d.
nýtt leikrit eða samhengis-tónverk, sem
þó mun vera einna óalgengast af listrænni
framleiðslu vor á meðal. Þessi hundslegi
tónn í garð upprennandi skálda og lista-
manna er svo áberandi að miklu er líkara
því að við hefðum átt og ættum enn fyrir-
liggjandi a. m. k. nokkra af jafnokum
Goethes og Beethovens, en að hér sé um
að ræða fyrstu kynslóð sem leggur þessar
listgreinar fyrir sig. Sé hinsvegar um
nokkra gagnrýni að ræða, ef því nafni
skyldi nefnast, má venjulega skifta henni
í þrjá flokka. í fyrsta flokkinn kemui' þá,
of hörð og jafnvel heiftúðug gagnrýni
þar sem einungis gallarnir eru teknir til
athugunar á ómannúðlegan og særandi
hátt, en annað hvort þagað um kostina
eða þá dembt örökstuddum sleggjudóm-
um yfir alla heildina, bersýnilega í því
skyni að kveða verkið og höfund þess
niður, enda leiðir slík gagnrýni ekki til
annars en að særa hlutaðeigandi og lama,
eða jafnvel dauðrota alla viðleitni hans,
það eru jafnvel dæmi til að gagnrýnend-
ur hafa blátt áfram stytt mönnum aldur
á þennan hátt, eins og t. d. franska tón-
skáldinu Bizet, og mættu gagnrýnendur
vorra tíma gjarnan festa sér það afrek
stéttabræðra sinna í minni. Þá er annar
flokkurinn, alveg gagnstæður, þar sem
allt það bezta er tekið til athugunar og
hrósað á hvert reipi í hóflausu dálæti og
svo loks klykkt út með órökstuddum
sleggjudómi yfir heildina jafn bersýni-
lega í þeim tilgangi að nota hlutaðeigandi
verk og höfund þess til að skyggja á sér
hæfari menn og verk þeirra a. m. k. um
stundarsakir. Þótt þessi gagnrýni virðist í
fljótu bragði meinlausari en sú fyrnefnda
leiðir hún eigi að síður margt illt af sér.
í krafti hennar er hlaðið undir allskon-
ar þvætting, sem ekki á annað erindi í
heiminn, en að spilla listasmekk njótenda
sinna og draga athygli þeirra frá því, sem
hæfara er, sem á þann hátt verður óbein-
línis að víkja úr augsýn, þótt ekki sé nema
um stundarsakir, þar að auki er órökstutt
lof skaðlegt þeim, sem fyrir því verður,
því að það leiðir hann til óvandvirkni og
ofmetnaðar, sem með öllu útiloka þá
framför sem einungis iðni og vandvirkni
fá til vegar komið. Loks kemur svo þriðja
og, ég vil meina versta tegundin, sem