Ægir - 01.11.1925, Blaðsíða 16

208
ÆGIR
42, 51, 57, 60, 61, 64 og 65. f*að eru 11
fiskilitil ár af 34. Þó var fiskileysið þessi
ár hvergi átakanlegt.
Frá 1866—77 voru oftast rýr aflaár,
viðast hvar, nema 1870 og 71. Meðalafla-
ár voru nokkur (72, 74 og 75). Þá var
oft stirð veðrátta og veturinn 1874 harð-
ur. Þrjú árin, 1878, 79 og 80 voru aflaár
yfirleitt. Svo komu hörðu árin alkunnu,
og þá var viðast aflarýrt, einkum við
Faxaflóa og viðar á Suðurlandi. — Frá
1886—93, voru góð fiskiár yfirleitt og
góð tið til kndsins. Svo var yfirleitt afla-
rýrt út öldina, einkum við Faxaflóa. Þá
var oftast gott árferði, nema óþurkar
miklir og vetur harður og ilt sumar 1892.
III.
Fyr á öldum var mikið um flökkulýð
i landinu. Það voru menn og konur á
vergangi. Vergangan var frá veri eða
veiðistöðunum. Svo var farið að kalla
allan flökkulýð: vergangsmenn. Það fór
að bera á vergangsmönnum undir eins
og fjölskyldumenn og einhleypingar fóru
að setjast að í veiðistöðum. Þegar þar
brást afli, lögðu þessir menn á vergang
upp í sveitirnar. Einhleypingar, sem sjó
stunduðu, nentu ekkert annað að starfa,
og þegar afli brást lögðu þeir í flakk.
Nú fór það oftast saman: fjárfellir,
harðindi og aflaleysi. Bændur áttu nóg
með sig, en þegar vergangsmenn bætt-
ust við á fóðrin, samkvæmt landslögum,
komust allir fátækari bændur einnig á
vonarvöl. Þeir flosnðu upp og flökkuðu.
Það voru líka þeir, sem mistu mest af
búpeningi sinum, því þeir voru óforsjálli
með heyafla en aðrir og voru Iika oftast ein-
yrkjar. Þessir vergangsmenn hrundu svo
niður eins og útigangspeningurinn, undir
eins og harðnaði i ári. Forsjálu bænd-
urnir, sem áttu forn hey og fornan mat,
sem varasjóð til hörðu áranna, mistu
sjaldan mikið af fénaði sínum, nema þeg-
ar mörg hörð ár komu hvert á eftir ann-
að. Þeir voru bústólpar landsins og þeim
er það að þakka, að ísl. þjóðin er enn
þá til.
Agaleysi og sjálfræði manna hefir lengi
verið þjóðarmein. Þegar vel aflaðist, hóp-
uðust verkfærir karlmenn að sjónum,
svo bændur gátu þá ekki unnið upp
jarðir sínar. Þetta sáu landsstjórnarmenn
að horfði til vandræða. Bæði af þessu,
og óttanum við mannfall i fiskileysisár-
unum, var mönnum bannað hvað eftir
annað, með alþingissamþykt, að setjast
að í þurrabúðum við sjó. Það kallaðist
»búðseta«. Þessum lögum var illa hlýtt
og eftirlitið lítið með þeim.
Árið 1490 var þeim mönnum bönnuð
búðseta, »sem ekki höfðu búfé að fæða
sig við, minst 3 hndr. á landsvísu«. —
Allir er minna fé áttu, þótt giftir væru,
voru skyldaðir til ársvista hjá bændum.
Þetta bann kom að engu haldi. Loks
urðu menn þreyttir á þeim lögum, sem
að engu gagni komu og var þvi búðseta
leyfð á alþingi 1679. ‘Þó var sá fyrirvari
hafður, að ef hreppstjórar héldu að menn
i þurrahúð gætu betur unnið fyrir fjöl-
skyldu sinni en i vistum þá leyfðist þeim
búðseta. — Eftir þetta urðu afleiðingar
af búðsetunni margfalt verri en nokkru
sinni áður. Flökkulýður landsins óx og
var oft á 18. öld 5—6 þús. manns, eða
hér um bil 10.—12. hver maður.
Það bælti ekki úr fyrir Islendingum,
að Þjóðverjar, sem veiddu og verzluðu
hér við land, fóru á 15. öld, að hafa hér
vetrarsetu í veiðistöðum syðra. Þetta var
þeim bannað, en það dugði ekki. Þeir
fóru i kring um lögin, með aðstöðu ís-
lenzkra manna. Islendingar gerðust lepp-
ar þeirra. Þessir útlendingar höfðu mik-
inn skipastól til veiða á vertíðinni með
ísl. sjómönnum. Þeir teymdu unga raenn