Ægir - 01.11.1925, Blaðsíða 17

ÆGIR
209
úr sveitunum til sjávarins, með háu
kaugjaldi. Þessir menn komust svo á
vergang á aflaleysisárunum og átu bænd-
ur út á húsgang. Það var eigi fyr en á
síðari hluta 16. aldar að vetrarseta Þjóð-
verja var upprætt.
IV.
Oft hafa íslendingar kent mönnunum
fremur um aflaleysi en náttúrunni. Þeir
hafa margir haldið, að fæla mætti fisk-
inn af miðunum með tálbeitu og ýms-
um veiðarfærum. Um 1500 var farið að
nota fiskilóðir á Vestfjörðum til veiða.
Þær voru orðnar algengar um alt land
á fyrri hluta 17. aldar. Þegar fyrst var
farið að nota þær þótti mörgum þær
draga frá sér fisk úr sjónum, einkum
þeim, sem ekki höfðu efni á að kaupa
svo dýr veiðarfæri. Margir töldu lóðirnar
skaðlegar fyrir fiskigöngur og þorskur-
inn liti eigi við haldfæraönglum, þegar
lóð væri þar nálægt í sjó! Þessi trú sigr-
aði á Akranesi 1699. Þvi þar var gerð
samþykt að banna fiskiveiðar með lóð-
um vissan tima að vetrinum. En þrátt
fyrir þetta óx lóðanotkun um alt land á
18. öldinni.
Meiri ágreiningur hefir þó verið um
þorskanetin. Net voru fyrst notuð i
Sbagafirði 1730 Þar reyndust þau vel,
en mættu þó mikilli mótspyrnu frá þeim,
sem ekki gátu eignast þau. Það leið eigi
á löngu þar til hætt var að nota þau. —
Nokkru siðar fékk Skúli landfógeti þorska-
net frá Noregi (1752) og útbreiddust þau
fljótt um Suðurland, þóft margir bölv-
uðu þeim. Það hefir verið hamast á þeim
á mannfundum, í bæklingum og blaða-
greinum i meira en heila öld. Margir
trúðu þvi, að þau stöðvuðu fiskigöngur
inn á Faxaflóa. Stundum hafa þau ver-
ið ýmist takmörkuð eða bönnuð vissan
tima. En þetta hefir komið að litlu haldi.
Fískiveiðasamþyktir á Suðurlandi hafa
jafnan verið illa haldnar og mætti margt
um það segja.
Þegar aflaleysisár komu og fiskurgekk
ekki á grunn, var netunum kent um,
eða þeim útvegsbændum, sem mest not-
uðu þau. Þá voru allir orðnir sáttir við
lóðirnar og sökuðu þær ekki um neitt ilt.
Þegar þilskipin komu til sögunnar eða
fjölguðu á siðustu árum 19. aldar, var
farið að kenna þeim um fiskileysi við
Faxaflóa. Þau höfðu síldarbeitu og menn
sögðu að hún eitraði sjóinn á bátamið-
unum. Þar var ekki til neins að renna
færi i sjó með »ljósabeitu«.
Þegar norsku hvalveiðamennirnir komu
til Vestfjarða, byrjaði sami sónninn um
spilling á fiskimiðum. Þá voru aflaleys-
isár vestra. En svo fór að veiðast betur
þar síðar, og þá var erfitt að vita hvern-
ig á sliku gæti staðið. Gamlir menn voru
þó búnir að spá því, að hvalveiðaskipin
mundu hrekja allan fisk frá Vestfjörðum,
svo að þar yrði framvegis bátaútgerð
engin. Seinna komu aflaleysisár og þá
byrjaði aftur hræðslan við hvalveiða-
skipin. — Og hvað segja menn nú um
togarana? Líklega er hér óliku saman
að jafna: lóðum, netum, síldarbeitu og
hvalveiðaskipum annarsvegar, og togara-
vörpunni hinsvegar.
V.
Eg hefi orðið þess vis, að mönnum er
ekki alment kunnugt um uppruna þil-
skipaveiðanna á íslandi. — Þess vegna
minnist ég hér lítið eitt á þær.
Það mun hafa verið lifiu eftir miðja
17. öld að fyrsta þilskip gekk hér til
veiða. Það var séra Páll i Selárdal, sem
reið hér fyrstur á vaðið. Hann lét smiða
þilskip og var formaður á því. Það lá
út á hafi undan Vestfjörðum og kom til
lands þegar það var orðið hlaðið sölt-