Skinfaxi - 01.08.2009, Blaðsíða 32

32 SKINFAXI – tímarit Ungmennafélags Íslands
Sem foreldrar viljum við gera allt
sem við getum til þess að tryggja öryggi
og vellíðan barna okkar. Að vera foreldri
felur í sér margháttað hlutverk og maður
er alltaf að læra eitthvað nýtt. Tækninni
fleygir áfram og það er ekki auðvelt að
fylgjast með öllum nýjungunum. Eftir
sem áður þurfum við að fylgjast með og
kenna börnum okkar (eða biðja þau að
kenna okkur!).
Stundum virðist sem svo að fólk
sýni ákveðið hömluleysi í framkomu á
netinu og þá gjarnan undir dulnefni.
Í fyrsta lagi verður að átta sig á því að
hægt er að rekja úr hvaða tölvu skrif
koma. Í öðru lagi að á netinu berum við
sömu ábyrgð og í annars konar samskipt-
um við fólk. Allt sem þú gerir á netinu
endurspeglar hver þú ert, og er það ein-
mitt eitt af heilræðum SAFT, sem er
vakningarverkefni um jákvæða og
örugga netnotkun barna og unglinga á
netinu og tengdum miðlum.
Einelti er alvarlegt mál og meiðandi
skrif og áreitni á netinu geta haft alvar-
legar og langvarandi afleiðingar. Afleið-
ingar eineltis geta orðið lélegt sjálfstraust,
depurð, þunglyndi og skömm. Stöldrum
því við þegar stríðni ber á góma og
sláum slíkt ekki út af borðinu sem stráka-
pör eða saklaust grín. Ef einelti er látið
óátalið getur það undið upp á sig og
orðið mjög alvarlegt.
Þegar börnin eru lítil kennum við
þeim almennar kurteisisreglur svo sem
að benda ekki á fólk í búðum og koma
með ónærgætnar athugasemdir eða ræða
opinskátt náin fjölskyldumál við ókunn-
uga. Þegar þau verða eldri og fara að nota
netið má segja að við þurfum að uppfæra
þessa þekkingu. Við skulum ekki ætla
Jenný Ingudóttir, verkefnisstjóri hjá Lýðheilsustöð:
Framkoma barna á netinu
börnum að átta sig endilega á því að það
sem birt er á netinu verði ekki tekið til
baka eða að hver sem er geti séð það sem
þau skrifi, á til dæmis leikjasíðum og
spjallborðum. Við þurfum að ræða við
þau hvað sé leyfilegt að gera á netinu og
vera með þeim að vafra á netinu.
Ef barnið okkar hefur skrifað meið-
andi athugasemdir um aðra getum við
sest niður með því og rætt um það
hvernig því sjálfu myndi líða ef skrifað
væri svona um það sjálft. Börn eru oft
fljót að bregðast við en orð særa, bæði
skrifuð og sögð, og áhrif þeirra verða
aldrei afmáð alveg þó að beðist sé
afsökunar.
Auk þess að efla með þeim samhygð
og virðingu getum við dregið úr líkum
þess að börnin okkar stríði eða leggi aðra
í einelti á netinu með ýmsum aðferðum.
Það getur virst flókið að fylgjast með og
leiða börn okkar í gegnum þann frum-
skóg sem netið er, en á vefsíðu SAFT
(www.saft.is) má finna hagnýtar og að-
gengilegar upplýsingar handa foreldrum.
Gleymum ekki öllu því góða sem
netið hefur upp á að bjóða sem við get-
um notið með börnum okkar um leið
og við brýnum fyrir þeim umferðar-
reglurnar þarna jafnt sem annars staðar.
Kreppan má ekki gera mataræðið óhollt
Elva Gísladóttir og Hólm-
fríður Þorgeirsdóttir, verk-
efnisstjórar næringar á
Lýðheilsustöð:
Eftir að kreppan skall á hér á landi hef-
ur verið í umræðunni að fólk væri farið
að velja unnar kjötvörur, á borð við bjúgu
og kjötfars, frekar en ferskar vörur. Þar
sem þessar vörur eru yfirleitt bæði salt-
ríkar og feitar er þetta ekki heppileg þróun
þegar heilsa og hollusta er annars vegar.
Í rannsókn sem Lýðheilsustöð stóð að
í samvinnu við Capacent Gallup, um
mánaðamótin janúar og febrúar, greind-
ist hins vegar ekki aukin neysla á kjötfarsi,
pylsum, bjúgum og nöggum í kjölfar
efnahagsbreytinganna í október 2008
(óbirtar niðurstöður).
Óæskilegar matvörur út frá
næringarfræðilegu sjónarmiði
Unnar kjötvörur líkt og bjúgu, kjötfars
og pylsur eru oft salt- og fituríkar vörur.
Fitan er að miklum hluta mettuð fita, sem
er allt of mikil í fæði Íslendinga. Mettuð
fita getur hækkað LDL-kólesteról í blóði,
þ.e. vonda kólesterólið og þar með aukið
líkurnar á hjarta- og æðasjúkdómum.
Því er mikið í húfi að velja frekar magr-
ar kjötvörur, þ.e. minna en 10 g fitu í
100 g vöru. Unnar kjötvörur eru einnig
oft saltríkar og neysla slíkra vara getur
hækkað blóðþrýsting, en háþrýstingur
er áhættuþáttur fyrir hjarta- og æðasjúk-
dóma. Saltneysla er meiri hér á landi en
ráðlagt er og stærstur hluti salts í fæði
kemur úr unnum matvælum, s.s. unnum
kjötvörum, brauði, tilbúnum réttum og
fleira. Samkvæmt ráðleggingum um
mataræði og næringarefni er fólk hvatt
til að takmarka neyslu á salti og saltrík-
um vörum og í skýrslu World Cancer
Research Fund er sérstaklega ráðlagt að
takmarka neyslu á unnum kjötvörum,
reyktum, söltum eða rotvörðum á ann-
an hátt.
Við hvaða saltmagn í vörum er
hægt að miða?
Við innkaup er mikilvægt að lesa nær-
ingargildismerkingar séu þær til staðar.
Vörur, sem innihalda 1,25 g af salti (0,5 g
af natríum) eða meira í 100 g, innihalda
mikið salt. Salt í bjúgum er t.d. á bilinu
1,25–2,75 g (0,5–1,1 g natríum) í 100 g
og fitan er 14–58 g þannig að bjúgu geta
bæði verið mjög fiturík og saltrík vara.
Hvað er hægt að hafa í matinn
sem er ekki mjög dýrt?
Það er um að gera að sæta lagi og
kaupa vörur á tilboði. Oft er t.d. hægt
að gera góð kaup á hakki sem drýgja má
með því að gera kjötbollur og bæta þá
ríflegu magni af mjöli, hafragrjónum eða
heilhveitibrauði saman við. Einnig má
útbúa hakkrétti með alls konar baunum,
auk þess sem hægt er að útbúa ódýra
baunarétti eina og sér. Sömuleiðis má
drýgja fisk með mjöli eða grófu brauði
og gera fiskbollur.
Önnur ráð til sparnaðar eru að bjóða
hafragraut í staðinn fyrir morgunkorn.
Þegar kemur að grænmeti og ávöxtum
er mikilvægt að huga vel að verði við
innkaup og velja eftir því hvað býðst
helst á hverri árstíð og tilboðum. Einnig
er kjörið að velja frosið grænmeti í rétti
og með mat, einnig frosna ávexti. Að
lokum má nefna að gott er að læra af
reynslunni, kaupa rétt magn miðað við
fjölda og vera dugleg að nýta afganga ef
einhverjir eru.