Ægir - 01.07.1981, Blaðsíða 18

hefur oftast reynst ástæðulítill? Það má nefnilega
ekki spá illviðrum of oft. Við munum öll of vel
dæmisöguna „úlfur, úlfur“. Svo kemur ofviðrið
sem veðfurfræðingurinn hafði grun um en spáði
ekki. Hvað þá? Jú, hann verður e.t.v. réttilega að
kenna skorti á upplýsingum um.
Eins og áður sagði er algengast að svona lægðir
komi til íslands u.þ.b. Vi sólarhring eftir að skil
stóru lægðarinnar hafa farið yfir. Á vetrum er
dimmt það stóran hluta sólarhringsins að oft sést
blikubakki lægðarinnar kröppu illa eða vekur alla
vega ekki á sér athygli. Það fyrsta sem gerir vart
við sig er loftvogarfall og að vindur snýst úr S eða
SV í SA eða A og eykst. Stormurinn skellur síðan á
eftir að loftvogin hefur fallið i nokkra klukkutíma,
oft ekki nema 2 til 3. Oftast er loftvogarfallið mjög
mikið, loftvogin fellur um 2 og allt upp í 8 til 9 mb
á klukkustund, eða um 6 til 25 mb á 3 tímum, en
þegar loftvogarbreytinga er getið sérstaklega í
veðurfréttum er einmitt miðað við 3 tíma. Veðrið
er síðan verst við skil lægðarinnar, þar sem kalda
loftið ryðst áfram við yfirborð.
Að minu mati ættu allir sem eitthvað eiga undir
veðri að eiga loftvog og læra að nota hana. Þegar
loftvogin fer að falla um 1 strik, hvort sem er mm
eða mb, á 15 til 20 mínútum aftur og aftur ætti
enginn að fara á sjó eða í ferðalag fyrr en þessu
falli linnir, alveg sama hvað veðurspáin segir.
Hin ættin sem ég ætla að minnast á er allt öðru-
vísi. Aðdragandi veðra af þeirri ætt er, að af ein-
hverjum ástæðum hefur kalt loft sest að við
A-Grænland og jafnvel suður um ísland og
myndar af þunga sinum hæð. Svo gerist það að
hlýtt loft kemur sígandi norður vestur af Bret-
landseyjum og yfir þeim og sækir að þessu kalda
lofti sem leitar þá undan, en það kemst illa burt
m.a. vegna þess að Grænland liggur bakvið og það
hrannast hreinlega upp við Grænlandsströnd og
veldur þvi að þrýstimunur milli köldu hæðarinnar
og hlýja loftsins og lægðarinnar í suðri verður
gífurlegur og mikið A og NA ofviðri geisar á ís-
landi. Stundum gerist þetta vestar, þannig að of-
viðrið nær sér aðeins á strik úti á Vestfjarðarmið-
um, en nær ekki til lands. Gjarnan er þá SA eða A
andvari inni við land, en utar eru NA 10 til 12 vind-
stig. Ekki eru þó nærri öll NA og A illviðri af þess-
ari ætti. Sé litið á svona illviðri yfir landið í heild
má fullyrða að þeim er mun betur spáð en hinni
ættinni, sem ég lýsti hér áðan, enda aðdragandinn
oftast lengri. Þó skella svona veður stundum
óvænt á S-ströndinni og á Halamiðum. Hegðan
loftvogarinnar þegar svona veður eru að hefjast er
talsvert önnur en i hinni ættinni. Að vísu fellur
loftvog oft talsvert og stundum mikið við S og A
land, en oftar jafnt og þétt lengi, heldur en snögg-
lega og stutt. Hins vegar stígur loftvog gjarnan
fyrir V og N land og jafnvel líka á Vestfjörðum.
Þetta stafar af því að þegar þrýst er að kalda loft-
inu verður kalda lagið þykkara og þá stígur loft-
vogin. Svona veður standa oft í 2 til 3 sólarhringa.
Mesta veður á síðari árum af þessari ætt gekk yfir
landið í lok janúar 1966, í Reykjavik fauk þá m.a.
þakið af Heklu og víða um land urðu miklir skað-
ar. Þess má geta hér til gamans að mesta illviðri
frostavetursins mikla 1880 til 1881, svokallaður
Phönixbylur, var hreint ótrúlega líkur þessu veðri
og stóð einmitt sömu daga 85 árum áður. Einnig
voru illviðri um miðjan janúar 1975 sem ollu
miklum sköðum og óvenju fannfergi af þessari
ætt.
Um fellibylji.
Rétt er að minnast örlítið á heimsóknir fellibylja
sunnan úr höfum. Það gerist alloft að fellibyljir
komast inn á nyrsta hluta Atlantshafs. Nú, þegar
þetta er samið hafa fellibyljir gert það á þessu
hausti. Enginn þeirra getur talist verulegur þó sum-
ir hafi litið hálfilla út um tíma.
Fellibyljir eru í eðli sínu hitabeltisverur, sem
þola illa loftslagið i norðurhöfum og þurfa árlega
sérstök skilyrði til að lifa umskiptin af, eiginlega á
sama hátt og ljón sem hleypt yrði á afrétt Húnvetn-
inga þyrfti sérstök skilyrði til að geta valdið tjóni-
Nægilegar rannsóknir virðast ekki hafa farið fram
á þeim skilyrðum sem fellibyljir þurfa til að hægt
sé að segja með vissu hvenær þeir eru hættulegir og
hvenær ekki. En þeir geta verið mjög hættulegir
sem dæmin sanna. Reikna má með að venjulega
komist 2-5 fellibyljir árlega inn á norðanvert
Atlantshaf. Að þessu eru þó talsverð áraskipti. Flestir
koma í september, þó nokkrir í ágúst og október,
en sárafáir í öðrum mánuðum. Ef reiknað er með 3
á ári ættu um 240 fellibyljir að hafa komist inn a
nyrsta hluta Atlantshafs frá aldamótum. Af þess-
um hafa 10 til 15 valdið tjóni hérlendis eða um eða
innan við 5% og aðeins 3 hafa valdið umtalsverðu
tjóni og eru í hópi verstu veðra sem hér hafa komið
á þessu tímabili, raunar sá fyrsti rétt fyrir aldamót-
in, þ.e. á aldamótaárinu 1900, og kom að landim1
370 — ÆGIR