Ægir - 01.08.1981, Blaðsíða 27

Jakob Jakobsson:
Fjarðasíld
Inngangur
Menn hafa það fyrir satt að ísland hafi verið
bV8gt í nær 1000 ár áður en síldveiðar hófust að
nokkru gagni. Þessi staðreynd hefur mörgum orð-
lb umhugsunarefni ekki síst vegna þess að talið er
fullvíst að ýmsir landsnámsmenn, þeirra á meðal
Skallagrímur Kveld-Úlfsson, hafi verið þaulvanir
S1|dveiðimenn í heimabyggð sinni í Noregi. Á land-
námsöld hefur því ekki verið um að kenna kunn-
nttuleysi. Allt öðru máli gegnir um síðari aldir,
be,gar umkomuleysi, fákunnátta og hallæri herjaði
n Islendinga. Margir telja, að íslendingar hafi svo
ujótt vanist þorskveiðum að síldin hafi algerlega
nllið í skugga þorsksins og því hafi menn ekki lagt
neina stund á síldveiðar. Þá ber og að hafa í huga
ab þorskveiðar, sem stundaðar eru með handfær-
Unt, krefjast nálega engrar fjárfestingar, en ef
stunda átti síldveiðar varð að minnsta kosti að
orna sér upp neti með tilheyrandi útbúnaði, lóða-
belgjum, drekum o.s.frv. Síldveiðar í stórum stíl
urðu vart stundaðar nema með enn meiri tilkostn-
aöi. Þá ber einnig að hafa í huga að síldargöngur
nfa löngum þótt sveiflukenndari en þorskgöngur
°8 hefur það ef til vill átt sinn þátt í því að menn
V°ru oft gersamlega óviðbúnir, þegar firðir og fló-
ar fylltust af síld fyrr á öldum.
^egar reynt er að finna skýringar á því hvers
^egna sildveiðar voru ekki stundaðar hér fyrr á
ö áum er venjulega gefin sú forsenda að síld hafi
verið hér í ríkum mæli frá örófi alda. Eftir því sem
mer er best kunnugt eru þó engar skráðar heimild-
þ’ SCm taba a^ aiian vafa um a^ sv0 ba^' ver1^-
egar getið er um fiskigöngur í fornum ritum er
lafnan att við þorsk. Síldar er hvergi getið og staf-
rókur um síld í íslenskum lögum var ekki til fyrr
en Seint á nítjándu öld. Þetta verður því furðulegra
e bess er gætt að íslensk lög til forna voru talin
vera sniðin eftir norskum lögum en í þeim eru ítar-
legir kaflar um síld og síldveiðar. Þess skal þó getið
að tvö örnefni, ,,Síldarmannagata“ milli Hval-
fjarðar og Borgarfjarðar og ,,Síldargarðar“ í
Grafarvogi benda til að síld hafi einhverntíma ver-
ið veidd á þessum slóðum.
Enda þótt síldin sé mjög algengur fiskur og eigi
heima í öllum helstu hlutum kaldtempraðra hafa á
norðurhveli jarðar er þó augljóst að hún þrífst
betur á einum stað en öðrum. í Norðaustur-Atl-
antshafi eru aðalheimkynni síldarinnar i Norður-
sjó og við vesturströnd Noregs. Þar verða síldar-
stofnarnir stærstir og þar eru hrygningarstöðvarn-
ar mestar. Með þetta í huga held ég að við verðum
að líta á íslandsmið sem jaðar útbreiðslusvæðis
síldarinnar. Þegar vel árar geta því myndast hér
allstórir síldarstofnar en sé náttúran síldinni ekki
hliðholl er vel hugsanlegt að hér hafi komið alllöng
síldarleysistímabil jafnvel án þess að náttúran hafi
þar notið hjálpar mannsins eins og síðar varð,
þegar síldin var ofveidd. Ég held að nauðsynlegt sé
að hafa þetta í huga, þegar rætt er um að síldveiðar
hófust ekki hér á landi fyrr en eftir miðja nítjándu
öld.
Norska tímabilið
Hvernig svo sem síldargöngum hefur verið hátt-
að hér við land fyrr á öldum er hitt ljóst, að á
nítjándu öld hefur hana svo sannarlega ekki
vantað á íslandsmið. Þrátt fyrir hvatningarorð
forystumanna þjóðarinnar svo sem Jóns Sigurðs-
sonar virtust íslendingar þó lengst af tómlátir um
síldveiðar. Varla verður um það deilt, að það voru
Norðmenn sem hófu síldveiðar við ísland í stórum
stíl eins og rækilega er rakið í „Síldarsögu
íslands“ eftir Matthias Þórðarson og í bókinni
„Norske seilskuter pá Islandsfiske“ eftir Kari
ÆGIR — 435