Ægir - 01.08.1981, Qupperneq 29

Rannsóknir Bjarna Sæmundssonar
Svo vel vill til að Bjarni Sæmundsson fiskifræð-
ln8ur ferðaðist um Austfirði sumarið 1898 og
skrifaði ítarlegan kafla í ársskýrslu sína um síld-
ve*ðar við Austurland. Þessi skýrsla birtist í 24. ár-
Sangi Andvara árið 1899. í upphafi kaflans um síld
°g síldveiðar segir Bjarni eftirfarandi:
,,Síld hefur eflaust gengið í firðina á Austur-
landi frá ómunatíð, en síldveiðar hafa ekki ver-
ið stundaðar þar nema síðustu 30 ár. Því eins og
kunnugt er byrjuðu, Norðmenn fyrst veiðar sín-
ar þar milli 1860—70, og eftir 1877 byrjuðu einn-
ig innlendir menn. Á þessu tímabili hafa menn
yeitt háttum síldarinnar og göngum hennar í
firðina nokkura eftirtekt. Og þó þekkingin á
bessu sé ekki mikil, þar sem engar rannsóknir
eða reglubundnar athuganir hafa verið gjörðar,
þá álít ég þó sjálfsagt, að geta hér hins helzta, er
menn sögðu mér um reynslu sína og athuganir í
þessa átt. Þeir, sem gáfu mér beztar upplýsingar
um þetta efni, voru þeir C. Tulinus, konsúll á
Eskifirði, og Imsland, kaupmaður á Seyðis-
firði, sem báðir hafa lengi haft síldarveiða-
útgerð”.
Næst vitnar Bjarni í skýrslu, sem Tuliníus hafði
s rifað fyrir sænskan prófessor, en hann leitaði
uPPlýsinga hjá Tuliníusi um hvort timaskipti væru
a síldveiðum á íslandi. Skýrslan hefst þannig:
,,Spurningunni um hvort tímaskifti séu að
síldarveiðum á íslandi, vil ég svara játandi, en
mJög er mismunandi, hve löng aflatimabilin
eru, oftast 3—7 ár, og þverr þá síldargengdin
smám saman á ári hverju, þangað til síldarlaust
Verður, en það hefir sjaldan verið á Austfjörð-
um lengur en 2 ár. Stundum vex aflinn smám-
saman, eins og fyrir 1895, en á eftir er þá hér
Urn bil enginn afli þegar næsta ár á eftir. Hér
Verð ég þó að gjöra þá athugasemd, að menn
§eta ekki dregið nákvæma ályktun um, hve
Húkil síld er fyrir, af því, hve mikið aflast, því
°ft hefir verið síld, án þess að menn hafi veitt
hana hér á íslandi, þar eð það er mjög komið
Undir verðinu á síld í útlöndum, með hve mikilli
atorku síldarveiðin er rekin. Þar að auki hefir
Vlndur og veður mikil áhrif á göngur síldar-
lnnar, og oft er hún í þéttum torfum rétt inni
v'ð ströndina, en hinir tíðu norðanstormar á
haustin aftra henni frá að ganga inn í firðina;
og þótt hún gangi inn í djúpa firði, heldur hún
þó oft mánuðum saman kyrru fyrir í djúpinu og
þar er ekki auðið að veiða hana. Stundum gerir
hafísinn alla veiði ómögulega mánuðum saman;
og loks er það mín sannfæring, að jafnvel þótt
síldin sé í stórum torfum úti fyrir fjörðunum,
þá gengur hún ekki inn í þá, séu þeir átulausir.
Fyrir 1877 aflaðist eigi svo lítið af síld um
nokkur ár hér á Austurlandi. Þá var nægð síld-
ar, en fáir, sem stunduðu síldveiðar, en þá
kunnu og stunduðu þær aðeins Norðmenn;
þetta var, að mig minnir, árin 1866—69. Eftir
það aflaðist lítið, þangað til að aflatímabilið á
Austurlandi byrjaði 1878; það stóð til 1885.
Aflinn var mjög lítill haustið 1896 og veturinn á
eftir, og eftir miðjan okt. var síldarlaust, og hið
litla, er aflaðist, fekst frá 10. sept. og fram í
miðjan okt.‘‘.
Nokkru síðar í grein sinni segir Bjarni Sæ-
mundsson: „Almenn skoðun er það að síldiri komi
norðan með að jafnaði og er það líklegast því
suður með ströndinni liggur norðanstraumur næst
landi og með honum berst síldarátan. Ármann á
Barðsnesi sagðist oft hafa athugað sildargöngur úti
fyrir Norðfirði og hefðu þær haldið suður með án
þess að ganga í fjörðinn. Vopnfirðingar álíta einn-
ig að þar komi síldin norðan með og sökum þess að
fjörðurinn er svo víður eiga þeir betra með að at-
huga það. Þar kemur síldin nú ekki fyrr en í júlí en
fyrir sextán árum í júní‘‘.
Ennfremur segir Bjarni: ,,Síld sú sem veiddist í
sumar (1898) í fjörðunum var af ýmissi stærð en
feit og með engum eða lítt þroskuðum hrognum og
sviljum“.
í lok skýrslu sinnar gerir Bjarni grein fyrir því
hve nótaveiðin hafi reynst stopul og færir fyrir því
svipuð rök og gert var hér að framan. Þá hvetur
hann eindregið til að menn taki upp nýja veiðiað-
ferð, þ.e.a.s. reknetaveiðar sem eflaust gefi jafn-
astan og vissastan arð. ,,Það sýna reknetaveiðar
Hollendinga og Skota,“ segir Bjarni Sæmundsson
að lokum í skýrslu sinni frá 1898.
Upp úr aldamótum virðist fjarðasíldin ekki hafa
verið eins algeng og á síðustu áratugum nítjándu
aldar. Síldveiðarnar höfðu komið Austfirðingum á
bragðið, en þegar síldin minnkaði sneru þeir sér að
þorskinum. Sumarið 1920 var Bjarni Sæmundsson
ÆGIR — 437