Ægir - 01.08.1982, Page 18

framan af en höfðingjar haft í veri með vinnu-
mönnum sínum og húskörlum og síðan hafa einyrkj-
arnir í kotunum við ströndina tekið að safnazt í verin
síðla vetrar og fram á vor í samlög til að róa þar
stærri bátum en heimræðisfleytunum eða fengið
pláss á vertiðarskipum stórbændanna.
Menn hafa reynt víða fyrir sér en tíminn síðan leitt
í ljós, að eitt útverið lá betur við miðum en annað eða
í einu útverin var betri lending en í öðru. Þá hefur og
fjölmenni í nærliggjandi sveit ráðið miklu um, hversu
fjölmenn hin einstöku útver urðu.
Einstaka útver hefur strax orðið stór verstöð, svo
virðist til dæmis um Bolungavík við Djúp, af því að
hún var eina útver allra ísfirðinga, en svo voru menn
við ísafjarðardjúp kallaðir fyrrum en allir ísfirðingar
stunduðu sjóinn frá ómuna tíð, því að þar voru
landkostir viða rýrir og þröngt um menn til
búskapar.
Breiðfirðingar áttu kost fleiri útvera en ísfirðingar
en þeir virðast þó framan af öldum hafa sótt mest frá
Bjarnareyjum og Oddbjarnarskeri, og þar myndazt
stórar verstöðvar.
Það hefur verið þröngbýlt við Breiðafjörðinn og
almenningur þar orðið að leita mikið til sjávar líkt og
ísfirðingar.
Annars hafa fæst útveranna orðið stórar ver-
stöðvar, þar sem róið væri vertíðarskipum, sex-
æringum, áttæringum og teinæringum að vetrarlagi
fyrr en skreiðarútflutningur jókst uppúr 1300. Þótt
verstöðvarnar væru flestar hafnleysur, þá gátu
kaupskip athafnað sig á nokkrum þeirra að
sumarlagi og þar mynduðust verzlunarstaðir og það
var mönnum til mikils hagræðis að þurfa ekki að
flytja vertiðaraflann langar leiðir til innleggs i
verzlun. Þá fór og útgerð stórra vertíðarskipa að
safnast á færri hendur, einkum til biskupsstólanna og
alla tið hélzt við nokkur stofn að öflugum útvegs-
bændum sem gerðu út vertíðarskip. Einnig
sameinuðust góðbændur og formenn um vertíðar-
skip. Þá voru og síðar gerð út Kóngskip í verstöðvum.
Þegar komið er framá þennan tíma, það er fram-
um lok þjóðveldis, þá var farið að gera út að miklum
hluta með aðkomumönnum í stærstu verstöðvunum
og þeir komu allsstaðar að af landinu en mest var þó
alltaf um verfarir Norðlendinga í verstöðvar á
Suðurnesjum og undir Jökli.
Heimræðið hefur þó alla tíð haldizt mikið en
hinum fjölmörgu innverum og útverum allt í kring-
um landið tekið að fækka með myndun stórra ver-
stöðva og útflutningsverzlunar úr fáum stöðum.
136:
veitti
q 1/ ^
Viðhorfið hefur sem sagt verið annað meðan ^
verzlunin var öll innanlands og aflinn dreifðist
allar sveitir, vegna mikilla fiskneyzlu þjóðarin
Það fór ekki að verða sultur í landi fyrr en far’°' u
að selja vertíðaraflann til útlanda. En það v
heldur engir peningar til að kaupa fyrir nauðþur .
utan lands frá nema það sem þessi sami afli 8
gjaídeyri. jð
Björn Þorsteinsson fyrrum sagnfræðiprófesso
Háskóla íslands segir í bók sinni Ný íslandssaS^
(Þjóðveldisöld. Heimskringla 1966) bls.
„landbúnaðurinn var eina atvinnugreinin, sem
þjóðinni allt hið nauðsynlegasta til matar og fata'
Það er ómögulegt að eltast hér við allar.?rj
fjarstæður, sem þessi maður segir um fiskvei
bókum sínum, en af því ég var að fjalla
verstöðvar ætla ég að leiðrétta hér það, sem n
segir í Miðaldasögu sinni (Sögufélagið 1978) bls.
„Verstöðvar voru sjálfgerðar hafnir.“ *
Þetta er rangt. Það er nú fyrst að orðið n J
merkir skipalægi í eiginlegri merkingu og eg .
helzt, að það hafi ekki verið viðlit að láta skip
fyrir landi í einni einustu verstöð að vetrarlagin
Eyjum og stóru verstöðvarnar voru a .
vetrarróðrarpláss. Það er rétt, sem um þmr se§
Ferðabók Eggerts og Bjarna (bls. 236): »^eS jj,
verstöðvanna liggja fyrir opnu hafi og í mörg
þeirra er illlendandi í hafáttum.“ .. r
Það var svo um flestar verstöðvanna, sem s
fara af, að menn urðu að hleypa frá þeim ef bnnl. .
Það var ekki einu sinni ,,sjálfgerð“ lending, hva
höfn í þeim sumum og svo var til dæmis um þa s ^
verstöð Bolungavík. Þar hefur ekki ein einasta
verið ,,sjálfgerð“ hvað þá tugir vara, uppsátur y
90 sexæringa. Varir þar voru manna verk. Grjot vaf
rifið uppúr fjörunni og flutt í vararveggi og Þa°.
mikið verk og illt að halda þessum vörum í hor
en það hefur orðið að gerast á öllum öldum-
Það væri eðlilegra að orða það svo um verstó
almennt fyrr á tímum áraskipanna, að þmr v‘ ð
hafnleysur, sem menn neyddust til að róa úr af ÞV1
þær lágu vel við fiskimiðum, styttu á þau róðu ,
og það er rétt, að lending var yfirleitt ill ' Pe
hafáttum.
Útver
Fyrir Norðurlandi hafa útverin fljótt orðið m "
en flest vor- og sumarver. Vetrarsóknin hefur a ^
áraskipatímann verið Norðlendingum erfið I' ^
Austfirðingum. Fiskur gekk ekki á grunns'0
410 — ÆGIR