Ægir - 01.07.1989, Blaðsíða 58

398
ÆGIR
7/89
ÍSLENSKUR SJÁ VARÚTVEGUR
í TUTTUGU ÁR
Vegna fréttaflutnings sem í
síbylju dynur á fólki um erfiða
afkomu fyrirtækja í sjávarútvegi,
hættir almenningi til að sjást yfir
hvílíkur vaxtarbroddur sjávarút-
vegurinn hefur verið á liðnum
árum og er enn í dag. Undirstaða
aukinna þjóðartekna íslendinga
hefur verið og er sjávarútvegur og
verður svo enn um ókomin ár.
Menn ættu að hafa hugfast að
fyrir tuttugu árum voru „fræðing-
ar" að gera spár um þróun íslenska
hagkerfisins næstu áratugina. Þar
var reglan sú að gert var ráð fyrir
minnkandi vægi sjávarútvegs í
þjóðarframleiðslu og talið líklegt
að árið 1990 væru sjávarafurðir
einungis 30-40% af verðmæti
vöruútflutnings. Aðrar atvinnu-
greinar, einkum iðnaður, kæmu til
með að standa undir hagvexti á
íslandi.
Mikilvægi sjávarútvegs hefur í
raun aukist á þessum árum.
Nokkurn veginn sama hlutfall
hreinna gjaldeyristekna fæst frá
sjávarútvegi í dag og fyrir tuttugu
árum, þrátt fyrir gífurlega aukn-
ingu gjaldeyristekna á þessu tíma-
bili. Spár fyrri ára voru ekki vegna
ofmats manna á möguleikum stór-
iðju og annars iðnaðar, heldur af
ríkjandi vanmati á vaxtarmögu-
leikum sjávarútvegs.
Löngum hefur verið sagt að
seinni heimsstyrjöldin hafi orðið
til að fleyta íslendingum í einu
vetfangi inn í hóp þeirra þjóða
sem hæstar hafa tekjurnar. Annað
stökk var svo tekið tiltölulega
nýlega, sem hefur haft jafnmikil
og til lengri tíma meiri áhrif
á velferð landsmanna. Útfærsla
landhelginnar úr 12 mílum í 200
mílur hefur leitt til stóraukinna út-
flutningstekna og vaxandi ríki-
dæmis þjóðarinnar. Merkilegt má
telja að þessi mesti viðburður
seinni ára hvað varðar áhrif á lífs-
kjör íslendinga hefur að mestu
gleymst í þrasi um skammtíma-
lausnir í efnahagsmálum.
En hversvegna að segja í öðru
orðinu að sjávarafurðir séu sama
hlutfall af hreinum gjaldeyris-
tekjum landsmanna í dag og fyrir
tuttugu árum og í hinu orðinu að
mikilvægi sjávarútvegsins hafi
aukist? Ástæðan fyrir þessu er ein-
föld. Fyrir tuttugu árum voru
erlendar skuldir landsmanna lítið
brot af því sem nú er. Þessar
skuldir verða ekki greiddar niður
nema með þeim gjaldeyri sem
sjávarútvegurinn skapar. Engin
önnur atvinnugrein í landinu er
fær um að standa undir vaxta-
greiðslum og afborgunum af er-
lendum lánum. Hafa skal í huga
að milli 70 og 80% af gjaldeyris-
tekjum landsmanna koma beint
eða óbeint frá sjávarútveginum. Ef
eitthvað gæti hugsanlega skeð
sem leitt gæti til hruns í sjávarút-
vegi á þessari stundu, þá sæju
landsmenn erlendar skuldir
þjóðarinnar margfaldast áður en
varði í hlutfalli við þjóðarauð
þótt engin ný erlend lán kæmu til.
Því hefur talsvert verið haldið á
lofti á undanförnum árum að
gjaldeyristekjur landsmanna af
sjávarútvegi fari stöðugt minnk-
andi sem hlutfall af heiIdargjald-
eyristekjum. Þetta er á nokkrum
misskilningi byggt. Viðskipt3'
jöfnuður landsins er samansettur
af tveimur meginstærðum, vöru-
skiptajöfnuði og þjónustujöfnuði-
Vöruskiptajöfnuður gefur mismun
verðmæta útfluttrar vöru og inn'
fluttrar. Þjónustujöfnuður segir
hinsvegar til um mismun á verð-
mæti útfluttrar þjónustu og inn'
fluttrar. Hlutfall sjávarútvegs at
útfluttum vörum er yfirleitt á bilinU
70-80% af heildarvöruútflutning1-
í umræðum síðastliðin ár um
minnkandi hlutfall sjávarafurða at
gjaldeyristekjum er venjan sú a
taka verðmæti útfluttra sjávaf
afurða og reikna sem hlutfall a
heildarútflutningi vöru og þien
ustu. Þetta er ekki einungis vi
andi heldur beinlínis rangt. ífyr5ta
lagi eru ýmsar vörur, sem bein
eða óbeint eru framleiðsla sjávar
útvegs, taldar sem iðnaðarvörur.
t.d. niðurlagðar og niðursoðnar
sjávarafurðir sem að frátalinni stor
iðju eru stærsti liður útflutts 'ðn'
varnings. í öðru lagi sá útflutn
ingur sem verið hefur í nV
örustum vexti á síðustu árum<
þ.e.a.s. tækjabúnaður og veiðar^
færi, sem er bein afleiðing
öflugum sjávarútvegi og væn e
til staðar án öflugs aðhalds sjávar
útvegs. *
Útflutt þjónusta er hinsvegar a
stórum hluta tilkomin vegna far
gjalda af útfluttum sjávarafurðun1'
útflutningi sem farið hefur m^
vaxandi á seinni árum vegna a
ins útflutnings ísfisks. Flesta a