Tímarit lögfræðinga - 01.12.1979, Blaðsíða 10

þessi atriði eru nátengdar hugmyndinni um stjórnarskrár. Segja má,
að aðalatriðin séu tvö: Valdskipting til að veita borgurunum vernd
gegn ofríki stjórnenda, og mannréttindi. Nánari útfærsla þessa er með
nokkuð mismunandi hætti eftir ríkjum, en meginhugmyndirnar eru
hinar sömu.
Þó að stjórnarskrár eigi sér ekki langa sögu, og mannkynið hafi
komist af án þeirra á fyrri tíð, eru þær nátengdar hugmyndum okkar
um nútímaríki. Með því einu er þó ekki sagt, að brýn nauðsyn sé til
að gjörbreyta stjórnarskránni, þó að nýjar aðstæður skapist. Okkar
stjórnarskrá er stutt og það er í sjálfu sér hugsanlegt að láta við það
sitja að breyta einstökum ákvæðum hennar um kjördæmaskipun, þing-
mannafjölda, kosningaaldur, kjörgengisskilyrði o. fl. Öðrum atriðum
má vel hugsa sér að réttarvenja og fordæmi í úrlausnum dómstóla
þoki til eftir því, sem knýjandi þarfir skapast. 1 stórum dráttum höfum
við farið þannig að til þessa sem fyrr segir og þetta hefir verið við-
horfið víða. Stjórnarskráin verður þá hinn virðulegi kjarni laganna,
svolítið utanveltu, en traust í sessi, ekki með þeim hætti, að unnt sé
að byggja á henni að öllu leyti, torskilin almenningi, en verðugt og
áhugavert viðfangsefni fyrir skýringar lögfræðinga. Venjur koma í
stað skýrt orðaðra stjórnarskrárákvæða um mörg atriði. Hér á landi
er viðurkennt, að venja geti verið heimild í stjórnskipunarrétti. 1 ná-
grannalöndum okkar er litið á þetta sömu augum. Hér á landi er þing-
ræðisreglan að mestu býggð á venju, og hið sama gildir um þá mikil-
vægu reglu, að dómstólar geti synjað að beita lögum, sem þeir telja
andstæð stjórnarskránni. Venja hefur einnig gert 41. gr. stjórnarskrár-
innar ómerka, en þar segir, að ekkert gjald megi greiða af hendi nema
heimild sé til þess í fjárlögum eða fjáraukalögum.
Það er því ekki útilokað að spara sér það erfiði að endurskoða stjórn-
arskrána frá grunni og valda með því hættu á óróa og erfiðleikum. Það
styður slíka niðurstöðu, að miklar stjórnarskrárbreytingar vísa mönn-
um inn í tómt hús, ef svo má segja. Við þær getur öll sú reynsla, sem
fengist hefur af fyrri ákvæðum, orðið gagnslítil. Þessi reynsla hefur
myndað þétt og fíngert reglukerfi, til fyllin'gar orðfáum skráðum
ákvæðum. Hverju skráðu orði, sem einhverja raunhæfa þýðingu hefur,
fylgir með öðrum orðum langur slóði af reglum byggðum á venju og
fordæmum til fyllingar og skýringar, og það er ábyrgðarhluti að slíta
þráð sögunnar með nýjum ákvæðum.
Það, sem nú hefur verið sagt, eru rök gegn því, að gerðar séu miklar
breytingar á stjórnarskránni. Þessi rök eru ekki marklaust hjal, held-
ur fela í sér sjónarmið, sem vert er að hafa í huga. Þó tel ég ekki, að
166