Tímarit lögfræðinga - 01.09.1990, Page 11

Hugtakið haffæri merkir hér ekki það sama og í lögum nr. 51/1987 um eftirlit
með skipum eða 19. gr. sjómannalaga nr. 35/1985. Hérna er átt við það hvort
skip sé svo útbúið eða mannað, að það sé fært um að flytja farm. Kröfur til
haffæris eru mismunandi eftir aðstæðum. Þær fara m.a. eftir því hvers kyns farm
flytja á með skipinu. Skip telst t.d. óhaffært í skilningi 68. gr. sigll., ef því er
ætlað að flytja ávaxtafarm, en kælikerfi þess er í ólagi, þegar ferð hefst. Bilun
kælikerfis eftir að ferðin er byrjuð veitir eiganda farms hins vegar ekki rétt til að
bera fyrir sig ákvæðið um óhaffæri.
í flugrétti og landflutningarétti gilda ekki reglur hliðstæðar óhaffærisreglu
sjóréttarins. Hins vegar getur það að sjálfsögðu skipt máli um mat á sök
flytjanda, hvort flugvél er lofthæf eða bifreið hæf til að flytja farm þann, sem um
er samið.
5.3 Flutningur í lofti
Reglur um vörsluábyrgð í loftferðalögum og Varsjársamningnum eru að vissu
marki sóttar til sjóréttarins. Meginreglan hér er einnig sakarlíkindaregla.
Löglíkur eru taldar fyrir því, að farmtjón stafi af sök flytjanda eða manna, sem
hann ber ábyrgð á. En flytjandi losnar undan ábyrgð, ef hann leiðir sönnur að
því, að hann sjálfur og starfsmenn hans hafi gert allar nauðsynlegar varúðarráð-
stafanir tilþess að afstýra tjóni eða það hafi eigi verið áþeirra valdi (þ.e. að gera
slíkar ráðstafanir). Hitt er annað mál, að farmflytjanda er mjög erfitt eða
ógerlegt að færa slíka sönnun, ef flugvél ferst með öllum, sem eru innanborðs. í
mörgum tilfellum hefur því sakarlíkindaregla loftferðalaga sömu áhrif og hrein
hlutlæg ábyrgð. Flestar bótakröfur vegna þess að farmur skemmist eða kemur
ekki fram á ákvörðunarstað stofnast þó vegna annarra atvika en algers tjóns á
flugvél.
Meta verður hegðun flytjanda og manna hans eftir „bonus pater“ mælikvarða
og vitanlega verða gerðar ríkar kröfur til aðgæslu flugáhafna, flugvirkja og
annarra slíkra starfsmanna flytjanda.
Þegar tjón verður vegna galla flugvélar, kemst flytjandi samkvæmt þessu hjá
ábyrgð, ef hann sannar, að honum eða mönnum hans hafi ekki verið unnt að
varast gallann með því að sýna eðlilega aðgæslu. Sama á við, ef flugvél ferst
vegna skemmdarverks eða tjón hlýst af flugráni. Þá hvílir á flytjanda að sýna
fram á, að af hans hálfu hafi verið gerðar allar eðlilegar ráðstafanir til að koma í
veg fyrir slíka atburði.
5.4 Flutningur á landi
Um vörsluábyrgð flytjanda farms á landi fer ekki eftir sakarlíkindareglu eins
og í sjó- og flugrétti, heldur er reglan sú, að flytjandi ber hlutlæga ábyrgð með
þeirri undantekningu að tjón, sem hlýst af „vis major“ eða öðrum nánar
89