Tímarit lögfræðinga - 01.12.2000, Side 71

reyna að draga úr tjóni sínu eða koma í veg fyrir það, t.d. með því að semja við
annan aðila. Þetta er t.d. talið gilda vegna samninga um gistipantanir.
Ef skilyrði eru til þess að afturkalla slíkan samning (afpanta), þá bakar það
ekki þeim bótaskyldu, sem afturkallar. Meðal þeirra sjónarmiða, sem almennt
eru lögð til grundvallar við mat á því, hvort afpöntun hafi verið heimil án þess
að baka þeim, sem afpantar, bótaskyldu, eru eftirfarandi: a) hvort um hæfilegan
fyrirvara hafi verið að ræða, þegar afpantað var, b) hvort fullnægjandi ástæður
lágu því til grundvallar, að afpantað var, c) hvort um mikilvæga hagsmuni er að
ræða fyrir þann, sem afpantar, t.d. vegna þess að þau not, sem hann ætlaði að
hafa í upphafi, eru ómöguleg, d) hvort viðsemjandinn geti forðað tjóni með því
að semja við þriðja mann og e) hvort ákvörðun bóta sé miklum vandkvæðum
bundin.66
6.3 Réttur til afpöntunar í lausafjárkaupum
6.3.1 Réttur til efnda með því að krefjast greiðslu
Seljandi getur samkvæmt 1. mgr. 52. gr. kpl. haldið fast við kaupin og
krafið kaupanda um greiðslu kaupverðsins.67 Þetta gildir þó ekki á meðan
ekki er unnt að greiða vegna stöðvunar samgangna eða greiðslumiðlunar eða
vegna annarra atvika, sem kaupandi getur hvorki stjórnað né yfirunnið. Hér
kemur fram sú meginregla, að seljandinn getur haldið fast við kaupin og
krafist þess, að kaupandinn greiði kaupverðið.68
Dæmi um atvik, sem hér geta fallið undir, eru t.d. verkfall í banka eða
miklar vélarbilanir, sem valda því, að greiðsla getur ekki farið fram. í
ákvæðinu er einnig nefnd stöðvun „vegna annarra atvika“. Þar gæti t.d. verið
um að ræða gjaldeyrishömlur. Undantekningar þessar þykja nægilega rök-
studdar með hliðsjón af samsvarandi undanþágum til handa seljanda skv. 23.
gr. laganna. Tilvikin, sem hér eru höfð í huga, eru ekki með öllu óraunhæf
því að gera má ráð fyrir, að óyfirstíganlegar hindranir geti staðið í vegi fyrir
greiðslu á réttum tíma. Hins vegar er ljóst, að þær ástæður, sem afsakað geta
kaupanda, eru færri en þær, sem afsaka seljandann og afhendingardrátt af
hans hálfu.
66 Bernhard Gomard: Obligationsret Almene emner, 1. hæfte. Naturalopfyldelse, bls. 25-26, og
Viðar Már Matthíasson: Fasteignakaup Helstu réttarreglur, bls. 122.
67 Um 52. gr. norsku kaupalaganna sjá John Egil Bergen og Stein Rognlien: Kjppsloven, kom-
mentarutgave, bls. 296-302; Roald Martinussen: Kjopsrett, bls. 143-147 og Erling Selvig:
Kjöjtsrett til studiebruk, bls. 300-301.
68 Ákvæði þetta svarar til 79. gr., sbr. 28. gr. Sþ-samningsins. í því er fjallað um rétt seljanda
til þess að krefjast greiðslu, en um rétt seljanda til þess að krefjast þess af kaupanda, að hann
stuðli að efndum er fjallað í 53. gr. Ákvæði 52. og 53. gr. eiga sér hliðstæðu í 23. gr. laganna,
sem fjallar um rétt kaupanda til þess að krefjast efnda. í eldri lögum var ekki ákvæði
sambærilegt við lagagreinina, en í 28. gr. þeirra kom fram, að seljandinn átti rétt á að halda fast
við kaupin. Þá er 3. mgr. lagagreinarinnar að hluta svipaðs efnis og 31. gr. eldri laga. Alþt.
1999-2000, þskj. 119, bls. 129."
327