Tímarit lögfræðinga


Tímarit lögfræðinga - 01.12.2004, Side 22

Tímarit lögfræðinga - 01.12.2004, Side 22
í vaxandi mæli yfir á herðar dómsvaldsins.18 Ekki sé lengur deilt um það að dómstólar eigi hlutdeild í þróun réttarins nreð því að móta og setja regiur en hlutur dómstóla þar fari sívaxandi.19 Þessi þróun hefur einnig orðið í öðrum löndum.20 Valdmörkin virðast óljósari en áður og þróunin hefur óhjákvæmilega valdið erfiðleikum við skilgreiningar á þeim.21 Þarfir viðskiptalífsins kalla einnig í auknum mæli á að dómsvaldið standi undir þeim kröfum sem samkeppni í alþjóðlegum viðskiptum gerir ráð fyrir. Þegar samkeppnishæfni hagkerfa og viðskiptalífsins er metin er meðal annars horft til þess hversu vel er staðið að skipan dómsvaldsins, sjálfstæði dómstóla, skilvirkni þeirra og öðrum atriðum sem hið alþjóðlega viðskiptaumhverfi nútímans hefur þörf fyrir að dómstólar uppfylli. Hvernig viðskiptalíf hverrar þjóðar er metið getur skipt mjög miklu máli fyrir hagkerfið og samkeppnis- hæfni þess, en það er meðal annars metið á grundvelli gæða dómsvaldsins. Nútímadómstólar verða þvi að uppfylla þessi skilyrði til að viðskiptalífið standist þennan samanburð og til að hagkerfið standi sem best að vígi í vaxandi samkeppni alþjóðlegra viðskipta. Við skilgreiningar á dómsvaldinu og verkefn- um dómstólanna verður að taka mið af þessum nútímakröfum. Þegar litið er til hins breytta tíma og þess að málsaðilar bera oftar en áður kröfur undir dómsvaldið, sem studdar eru rökum af hinum pólitíska vettvangi, þar á meðal með vísan til þess að lög fari í bága við stjórnarskrá, verður stund- um ekki hjá því komist að dómstólar taki afstöðu til pólitískra álitaefna. I þessu felst ákveðin mótsögn þar sem dómsvaldið á að vera hlutlaust. Dómari getur þó ekki vikið sér undan að komast að niðurstöðu í máli, enda er honum skylt að leysa úr öllum málum sem hafa réttilega verið borin undir dóminn samkvæmt ákvæðum réttarfarslaga.22 Þess verður að gæta að löggjafarvaldið tekur póli- tískar ákvarðanir en ekki dómsvaldið sem túlkar þó lögin og dæmir ekki eftir lögum sem fara í bága við stjórnarskrá. Mörkin milli dómsvalds og löggjafar- valds eru meðal annars af þessum sökum engan veginn alveg skýr. Dómari má 18 Sigurður Líndal: „Hlutur dómstóla í þróun réttarins", bls. 296. 19 Sigurður Líndal: „Um lagasetningavald dómstóla", bls. 102 og 128. 20 Um þróun og stöðu dómsvaldsins í Danmörku og Noregi sjá t.d. P.M. Sachs, Karsten Gaarder, bls. 225-233, Thorstein Eckhoff, dr. jur. Bent Christensen, Ditlev Tamm og „Domstolsudvalgets betænkning", bls. 174-175. 21 Sjá t.d. greinar Ragnhildar Helgadóttur: „Úrskurðarvald dómstóla um stjómskipulegt gildi laga“ og „Afstaða dómstóla til hlutverks síns við mat á stjómskipulegu gildi laga - þróun síðustu ára“. 22 Samkvæmt 1. mgr. 24. gr. laga um meðferð einkamála nr. 91/1991 hafa dómstólar vald til að dæma unt hvert það sakarefni sem lög og landsréttur ná til nema það sé undanskilið lögsögu þeirra samkvæmt lögum, samningi, venju eða eðli sínu. Dómari þarf ávallt að taka afstöðu til álitamála eftir því sem við á og um ræðir hverju sinni, en dómstólamir velja ekki álitaefnin sem lögð eru fyrir þá. I 1. mgr. 111. gr. laga um meðferð einkamála segir að dómari megi ekki fara út fyrir kröfur aðila í dómi sínum eða úrskurði nema um atriði sé að ræða sem honum beri að gæta af sjálfsdáðum. Samkvæmt 2. mgr. sömu lagagreinar má dómari ekki byggja niðurstöðu á málsástæðu eða mótmælum sem hefðu mátt koma fram en gerðu það ekki við meðferð rnáls. Dómari leysir því úr máli á þeim grundvelli sem það er Iagt fyrir hann. Hann er á þann hátt bundinn af málatilbúnaði aðila málsins. 480
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108

x

Tímarit lögfræðinga

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Tímarit lögfræðinga
https://timarit.is/publication/586

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.