Tímarit lögfræðinga - 01.12.2004, Blaðsíða 35

lingsbundnum.42 Með samsetningu dómnefndarinnar og vanhæfisreglum, sem
gilda samkvæmt 1. mgr. 2. gr. reglna nr. 693/1999, sbr. 3.-5. gr. stjómsýslulaga
nr. 37/1993, ætti hlutleysi nefndarinnar að vera tryggt. Hins vegar getur verið
álitamál hvort Hæstiréttur verði talinn nægilega hlutlaus þar sem hætta getur
verið á að rétturinn verði talinn of tengdur því sem um ræðir og eigi því erfiðara
en ella með að beita hlutlausu mati. Þetta þyrfti að athuga nánar komi til þess
að fyrirkomulagið um val á hæstaréttardómurum og löggjöf um það verði
endurskoðuð.43 I því sambandi hljóta þó önnur álitamál að koma jafnframt til
skoðunar. Nauðsynlegt hlýtur að vera að Hæstiréttur komi að því að ákveða
hverjir hafi mesta hæfileika til að gegna stöðu hæstaréttardómara. Það mætti til
dæmis gera með því að Hæstiréttur tilnefndi dómara úr sínum hópi í matsnefnd
sem hefði það hlutverk að meta hæfni umsækjenda um hæstaréttardómaraem-
bætti.
Lagt hefur verið fram á Alþingi frumvarp til laga um breytingu á lögum um
dómstóla. Þar er lagt til að forseti íslands skipi hæstaréttardómara samkvæmt
tilnefningu forsætisráðherra að fengnu samþykki 2/3 hluta atkvæða á Alþingi.
Skal ráðherra tilkynna forseta Alþingis um tillöguna. Tillagan skal hljóta með-
ferð í sérnefnd samkvæmt 32. gr. laga um þingsköp Alþingis áður en hún er
borin undir atkvæði þingmanna, en hlutverkinu sem nefndinni er ætlað er nánar
lýst í frumvarpinu. Ef tillögunni er synjað ber ráðherra að gera aðra tillögu sem
fær sömu meðferð og sú fyrri.44 Með frumvarpinu er ekki gætt þeirra atriða sem
hér hefur verið fjallað um þar sem ekki hefur verið lagt til að tryggt verði að
pólitískir hagsmunaaðilar komi ekki að því ferli að meta hæfileika dómara.
Hætta er á að með þessu fyrirkomulagi geti pólitísk sjónarmið haft of mikil
áhrif og að hlutleysið verði þar með ekki nægilega tryggt. Hætta er einnig á
42 Þetta á að sjálfsögðu einnig við um veitingarvaldshafann. Ákvörðun hans um skipan í
dómarastöðu á að styðjast við faglegt og málefnalegt mat þar sem almennum viðmiðunum er beitt
en ekki einstaklingsbundnum. f áliti umboðsmanns Alþingis segir á bls. 14 að sjónarmið sem byggt
sé á við veitingu starfs verði ekki málefnalegt við það eitt að veitingarvaldshafinn ákveði að beita
því.
43 Hér má benda á að í áliti umboðsmanns Alþingis er vísað til þess á bls. 28 að gerðar hafi verið
breytingar á lögum, í Danmörku árið 1998 og í Noregi árið 2001, en með þeim hafi sérstakri
dómnefnd í báðum þessum löndum verið falið að fjalla um umsóknir allra dómara, líka hæsta-
réttardómara að undanskildum forsetum Hæstaréttar, og láta uppi rökstudda umsögn um hæfi þeirra
og hæfni. Þar hafi verið um að ræða skipan áþekka þeirri sem tekin haft verið upp hér á landi þegar
á árinu 1989 varðandi umsóknir um embætti héraðsdómara. Á bls. 29 í álitinu segir að við setningu
fyrstu laga um umboðsmann Alþingis hafi verið gengið út frá því að hann hefði víðtækar heimildir
til að hafa eftirlit með störfum stjómvalda og í athugasemdum með frumvarpi til laganna hafi verið
tekið fram að einn þáttur í starfi umboðsmanns skyldi vera að gera tillögur almenns eðlis til endur-
bóta á stjómsýslunni. Þar á meðal skuli umboðsmaður gera tillögur til að ráða bót á meinbugum á
lögum og reglugerðum sem hann komi auga á. Umboðsmaður telur í álitinu rétt að vekja athygli
Alþingis og dómsmálaráðherra á þeim atriðum sem hann lýsir í álitinu og „þá með það í huga að
tekin verði afstaða til þess hvort þörf sé á að fyrirkomulag við undirbúning og ákvarðanir um
skipun í embætti dómara við Hæstarétt Islands verði tekið til endurskoðunar og lagabreytingar
gerðar af því tilefni ef sú verður niðurstaðan".
44 Alþingistíðindi A, 131. löggjafarþing 2004-2005, þskj. 12, 12. mál.
493