Tímarit lögfræðinga - 01.12.2004, Page 39

og réttarríkjum, sé þess krafist að handhafar framkvæmdarvalds hafi skipan
dómara að öllu leyti í hendi sér.
Mat dómnefndarinnar og umsögn Hæstaréttar verða að fullnægja ákveðn-
um skilyrðum til þess að unnt sé að fara eftir því sem þar er lagt til. Það veikir
mjög vægi þessara álita þegar þau eru ekki nægilega rökstudd, en þá á ráð-
herrann auðveldara með að líta framhjá matinu eða réttlæta hvers vegna hann
hefur gert það.49 Umsagnir verða að vera byggðar á nægilega traustum grunni.50
Akvarðanir byggðar á rökstuddu og faglegu mati þar sem tryggt er að ekkert
annað hafi haft áhrif við val á hæfasta umsækjanda við veitingu dómara-
embætta skapar auk þess síður tortryggni í garð dómstólanna og þeirra sem með
dómstörf fara. Slík tortryggni er slæm og veikir ekki aðeins dómstólana og
traustið til þeirra heldur einnig traust manna á sjálfu réttarríkinu.51 Þess vegna
er nauðsynlegt að mat á faglegri þekkingu og hæfileikum til að gegna dómara-
starfi sé í höndum hlutlauss aðila sem er fær um að meta hverra hæfileika er
þörf í dómarastarfinu og hvernig umsækjendur uppfylli þær þarfir.
Mikilvægt er að dómstólamir séu sjálfstæðir og að þeir geti dæmt í málum
af hlutleysi þrátt fyrir ýmsar ástæður sem gætu staðið í vegi fyrir því. Svo
virðist að með reglum um þrískiptingu ríkisvaldsins hafi ekki tekist að ná því
markmiði að tryggja nægilega sjálfstæði dómsvaldsins. Þess vegna hefur verið
lagt mikið upp úr því að efla sjálfstæði dómstólanna með reglum sem settar
hafa verið hér á landi, í öðrum löndum og á alþjóðlegum vettvangi. Slíkar
reglur hafa einnig endurspeglað hve nauðsynlegt er að fram fari faglegt mat af
hlutlausum aðila á hæfni umsækjenda um dómarastöðu í þeim tilgangi að
tryggja hlutleysi dómsvaldsins og gæði dómsúrlausna. Um leið hafa reglumar
það meginmarkmið að efla traustið til dómstólanna.
Alls þessa er þörf í þeim tilgangi að vemda nægilega réttindi hins almenna
borgara og til að standa vörð um þarfir viðskiptalífsins, en staða þess og vel-
49 Sjá t.d. í þessu sambandi Páll Hreinsson. Á bls. 421 segir að til þess að álitsumleitan nái þeim
tilgangi að upplýsa mál og draga fram málefnaleg sjónarmið, sem hafa beri í huga við úrlausn þess,
verði umsagnir álitsgjafa að vera rökstuddar. Órökstudd niðurstaða álitsgjafa komi stjómvaldi
iðulega að litlum notum. Þar sem stjórnvald sé ekki bundið af niðurstöðu umsagnar, nema lög kveði
svo á, séu það rökin sem höfuðmáli skipti, þ.e.a.s. upplýsingar um þau málsatvik sem verulega
þýðingu hafi svo og þau málefnalegu og sérfræðilegu sjónarmið sem þörf sé á að taka tillit til við
úrlausn málsins.
50 Sama heimild bls. 417. Þar segir að þar sem álitsumleitan sé liður í undirbúningi máls og eigi
að stuðla að því að mál verði nægilega upplýst áður en ákvörðun er tekin í því, sé það forsenda þess,
að þessi liður í málsmeðferð komi að tilætluðum notum, að álitsgjafi byggi umsögn sína á nægilega
traustum grunni.
51 í áliti umboðsmanns Alþingis er meðal annars fjallað um þá aðferð að ráðherra komi að skipan
hæstaréttardómara á þann hátt sem lög ákveði. Fram kemur í tengslum við þá umfjöllun á bls. 28
að álitaefni sé hvort tilefni sé til þess að styrkja með einhverjum hætti meðferð þessa veitingarvalds
með það í huga að renna frekari stoðum undir sjálfstæði Hæstaréttar og traust manna á æðsta
dómstól þjóðarinnar og þeim dómendum sem þar sitji á hverjum tíma. Liður í því kunni að vera að
styrkja betur faglegt og óháð mat á umsækjendum áður en ákvörðun um veitingu er tekin.
497