Ægir - 01.02.1996, Síða 16

Eftirlit hins opinbera:
Ofvaxinn iðnaður
-tvíverknaður og háar gjaldskrár valda óánægju
Spakir menn hafa áætlað að í lögum,
reglum og samþykktum Evrópusam-
bandsins og samsvarandi lögum að-
ildarlanda sé að finna um hálfa millj-
ón orða sem lúta að gæðaeftirliti og
neytendavernd á fiski.
íslendingar hafa sannarlega ekki fariö
varhluta af uppbyggingu eftirlitsiönaðar
og hefur verið talsverður vöxtur í þessari
grein undanfarin ár. Þessa sjást kannski
best merki í gæöahandbók fyrirtækisins
Lýsis hf. sem er í hópi þeirra íslensku fyr-
irtækja sem hvað mesta áherslu leggja á
gæðamál. Þar er að finna skrá yfir lög og
reglur sem varða starfsemi Lýsis hf. og er
skipt í flokka meb eftirfarandi hætti:
18 lög og reglur sem varða afurðir og
hráefni.
10 lög og reglur sem varða umbúðir,
umbúðamerkingu og vörudreifingu.
21 lög og reglugerðir sem varða hús-
næði, vinnslu og starfsleyfi.
4 lög og reglugerðir sem varða um-
hverfismál og mengun.
8 lög sem varöa vinnulöggjöf og holl-
ustuhætti.
5 alþjóðlegir, erlendir og innlendir
staðlar.
Þetta er efnismikill listi sem alls telur
816 einstakar greinar laga og reglugerða.
í lok árs 1992 og byrjun árs 1993 urðu
miklar breytingar á gæðaeftirliti í sjávar-
útveginum þegar Ríkismat sjávarafurða
var lagt niður og eftirlitið falib sjálfstæb-
um skobunarstofum. Þetta hélst í hendur
við stofnun Fiskistofu og það eftirlits-
hlutverk sem henni var falið.
Öll fyrirtæki í fiskvinnslu eiga ab hafa
innra gæðaeftirlit og fylgja ákveðnum
reglum í því sem Fiskistofa lítur eftir.
Öllum fyrirtækjum sem hafa starfsleyfi,
sem Fiskistofa veitir, er skylt að gera
samning við skobunarstofu sem þarf ab
hafa löggilt starfsleyfi, sem Fiskistofa
veitir. Nú hafa átta skoðunarstofur
starfsleyfi.
Þau fyrirtæki sem hafa fengið alþjóð-
legan viðurkenndan staðal. s.s. ÍS-9000,
geta fengið undanþágu frá reglubundnu
eftirliti skoðunarstofa þar sem þau eru
tekin út af eftirlitsmönnum vegna stað-
alsins tvisvar á ári.
Tvíverknaður
Mismunandi starfsreglur vekja óá-
nægju og eru taldar valda mun meiri
kostnaði hjá fyrirtækjunum. Til dæmis:
Ef fyrirtæki framleiðir til útflutnings skal
skoðunarstofa sjá um eftirlitið en fram-
leiði þab á innanlandsmarkað skal heil-
brigðiseftirlitið í umboði Hollustuvernd-
ar ríkisins annast eftirlitið. Úti á landi
þýðir þetta ab heilbrigbisfulltrúar annast
þetta eftirlit. Skoðunarstofur eða um-
boðsmenn þeirra mega leysa heilbrigðis-
fulltrúana af hólmi en þá þurfa þeir fag-
gildingu en það þurfa heilbrigðisfulltrú-
arnir hins vegar ekki og talið fullvíst að
margir þeirra myndu ekki standast slíka
útttekt. Þetta er talið skýr mismunun.
Fyrirtæki sem er í fiskeldi er hins veg-
ar háð eftirliti yfirdýralæknis og starfs-
manna hans. Þannig geta fyrirtæki lent í
því að borga fyrir reglubundið eftirlit
nokkurra opinberra og hálfopinberra að-
ila sem þó eru að líta eftir sömu hlutun-
um í ýmsum tilvikum og hib opinbera
eftirlit skarast að einhverju leyti oft og
iðulega við innra eftirlitiö. Þetta hefur
leitt til þess ab kostnabur fyrirtækja vib
lögboðið eftirlit af ýmsu tagi hefur
hækkað mjög á undanförnum árum.
Hver má eiga skoðunarstofurnar?
Af þeim átta skoðunarstofum sem nú
hafa starfsleyfi eru tvær langtum stærst-
ar. Þab er annars vegar íslenskar sjávaraf-
uröir og hins vegar skoðunarstofa SH.
Eins og nöfn þeirra benda til eru þær al-
farið í eigu stóru sölusamtakanna og
sinna einkum eftirliti meb framleiðend-
um sem eru innan vébanda hvorra sam-
taka fyrir sig og eftirliti með afurðum
þeirra. Það hefur auga leið ab langflestir
framleiðendur sem tekur því að nefna
eru aðilar að öðrum hvorum samtak-
anna og því er afgangurinn af markaðn-
um ekki ýkja stór þegar horft er sérstak-
lega til fiskvinnslu. Báðar stærstu stof-
urnar sinna auk þess þeim viðskiptum
sem þær eru beðnar um að sinna en hafa
báðar haft þá stefnu að sækjast ekki sér-
staklega eftir viðskiptum utan vébanda
samtakanna.
Þriðja skoðunarstofan sem eitthvað
kveður ab er Nýja skoðunarstofan, sem
Róbert Hlöðversson veitir forstöðu, og
talið í fjölda viðskiptavina mun hún vera
stærst skoöunarstofa en hún sinnir eftir-
liti fyrir fjölda útgerðaraðila sem skoðun-
arstofur sölusamtakanna hafa lítið sinnt.
Hún hefur þá sérstöðu að ef ákvæðið um
faggildingu tæki gildi í dag myndu náin
tengsl stærstu skoðunarstofanna við
framleiðendur hindra það að þær fengju
slíka faggildingu en Nýja skoðunarstof-
an hefur tiltölulega lítil tengsl við fram-
leiðendur. Um þetta atriði er þó deilt og
ekki allir á eitt sáttir um að hve miklu
leyti eignarhald eigi að draga úr trúverð-
ugleika eftirlits.
Það er nákvæmlega þetta fyrirkomu-
lag sem er mörgum þyrnir í augum.
Margir hafa lýst þeirri skoðun að ófært sé
að láta stóru samtökin annast allt eftirlit
sitt sjálf og fullyrða að opinbert miðstýrt
eftirlit vanti. Mótmælendur segja að
kröfuharðir kaupendur og löngun selj-
enda til þess að þóknast þeim sé besta
tryggingin fyrir því að ekkert fari úrskeið-
is þó tengsl stóru samtakanna og eftirlits-
ins séu eins náin og raun ber vitni.
Bent er á að breyta þurfi reglugerðum
um skoðunarstofur og koma í veg fyrir
að þær veiti ráðgjöf nema að mjög tak-
mörkuðu leyti en í núverandi löggjöf er
ekkert sem hindrar skoðunarstofur að
selja fyrirtækjum bæði ráðgjöf um upp-
byggingu innra eftirlits og eftirlit með
virkni þess.
1 6 ÆGIR