Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1931, Blaðsíða 28
28
til að sækja í þessu efni allra þeirra, sem hér eru nú nefnd-
ir, og telja má þann fyrsta, sem veruleg heimild er í um þessi
efni, en það er iíeimspekingurinn og píslarvotturinn Jústínus.
Hann mun vera fæddur nálægt fyrstu aldamótunum. Yar hann
af grísku fólki kominn, en fæddur í Samaríu nálægt Jakobs-
brunninum við Sikar, þar sem Jesús talaði við samverzku kon-
una (Jóh. 4). Hann lýsir þvi sjálfur í „Samtali við Tryfón“,
hvernig hann hljóp frá einu heimspekikerfinu til annars, en
fann svo loks í kristninni liina sönnu heimspeki. Mesta rit
hans var „Trúvörnin“, sem hann ritaði um miðja öldina.
I rituni hans er sægur tilvitnana. Hafa rnenn fundið með
sæmilegri vissu, með því að rannsaka ritin nákvæmlega, að
hann vitnar eftir minni en ekki þannig, að liann riti orðrétt
eftir handriti. Tilvitnanir lians í Gamla-testamentið eru afar
margar (taldar um 800), og sumar langar. Og það er einkenni-
legt, að þær tilvitnanir, sem til eru í Pálsbréfum, eru oftast
nær likari því, sem þær eru þar, heldur en í sjálfum texta
LXX. Þetta virðist ótvírætt sanna, að Pálshréf eru honum svo
handgengin, að liann notar orðalag þeirra alveg ósjálfrátt.
Guðspjöllin kallar hann ánouvi]/lorti/iaia töjv ájioozóiajv, end-
urminningar eða minnisgreinir postulanna. Stundum bætir
hann við: „og þeirra, sem þeim fylgdu“, og mun með þeirri
viðbót eiga við þá Lúkas og Markús. Þó nefnir hann Markús-
arguðspjall líka beinlínis endurminningar Péturs, og væri því
ekki óhugsandi, að hann ætti með þessari viðbót við Lúkas og
Jóliannes. Myndi það þá benda á, að honum hefði verið kunn-
ugt um, að höfundur guðspjallsins liafi eklci verið i>ostuli,
heldur annar Jóhannes. Hann segir í Trúvörn sinni: „A degi
þeim, sem kallaður er sunnudagur safnast þeir saman, sem
eiga heima í sama bæ eða sveit, á einum stað, og þar eru end-
urminningar postulanna og rit spámannanna lesin eins lengi
og tíminn levfir. Þá hættir lesarinn, en forstöðumaðurinn heit-
ir á menn og eggjar þá, að fara eftir þessum fögru boðum.
Síðan standa allir upp og biðjast fyrir“. Má sjá af þessum
orðum, að þessi kristnu rit eru ekki fjarri því, að njóta sörnu
virðingar eins og ritningin. A einum stað segir hann, að þessar
„Endurminningar postulanna“ sé og nefndar „guðspjöll".
Mikið hefir verið rilað um það, hvort Jústínus noti fleiri guð-
si^jöll en liin fjögur. En árangur þeirrar rannsóknar virðist
vera sá, að þegar tillit er tekið til þess, að hann vitnar eftir
xninni, sé engin þörf á að ætla, að hann liafi notað nein önnur
guðspjallarit, að minnsta kosti ekki þannig, að hann viður-