Árbók Háskóla Íslands - 01.01.1988, Page 105

Prófessor dr. phil. et jur. Alexander Jóhannesson. Aldarafmæli
103
Við vígslu atvinnudeildarhússins mælti Al-
exander Jóhannesson þessi orð:
Með þessari stofnun tel ég að stigið
sé stærsta sporið í sögu Háskólans frá
því hann var stofnaður. Það er í fullu
samræmi við hlutverk hans að hann nú
snýr sér að atvinnulífi þjóðarinnar. Há-
skólinn vill stuðla að þvi að taka virkan
þátt í baráttu þjóðarinnar fyrir efnalegri
velgengni hennar, en vísindaleg þekking
og vísindaleg reynsla er grundvöllur allrar
velgengni, andlegrar og efnalegrar.
Alexander var áhugasamur um hag stúdent-
anna, það var hans verk að „svipta upp“ Nýja
stúdentagarðinum, eins og nú er sagt, hann
vildi efla íþróttir, og sem kennari var hann „á-
hugasamur, vekjandi og lifandi”. Það er af nógu
að taka. Byggingar kennarabústaða við Ara-
götu og Oddagötu á fyrstu árunum eftir stríð
voru mögulegar vegna hagkvæmra lánveitinga
undir forystu hans, sem síðar lögðust af í upp-
haflegum mæli.
VII. Æviágrip1
Alexander Jóhannesson fæddist á Gili í
Sauðárhreppi í Skagafjarðarsýslu 15. júlí fyr-
ir hundrað árum. Foreldrar hans voru Jóhann-
es Davíð Ólafsson sýslumaður Skagfirðinga (d.
1897, 42ja ára að aldri) og k.h. Margrét Guð-
mundsdóttir.
Föðurafi Alexanders og Jón Sigurðsson for-
seti voru bræðrasynir. Séra Matthías Jochums-
son sem var mágur Jóhannesar, föður Alexand-
ers, orti um Alexander ungan dreng.
Móður hans, Margréti Guðmundsdóttur, er
lýst sem gáfaðri fróðleikskonu og kjarkmann-
eskju, eins og sýndi sig er hún missti mann sinn
frá ungum bömum og mátti berjast áfram ein
síns liðs af litlum sem engum efnum og koma
þeim öllum til manns og góðra mennta. Hefur
hinn ungi sveinn mótast mest af móður sinni.
Hún andaðist 1918.
Margrét Guðmundsdóttir kom bömum sín-
um til mennta, og hóf Alexander nám viö Lal-
ínuskólann og lauk þaðan stúdentsprófi utan-
skóla 18 ára gamall árið 1907.
Hugur hins unga stúdents stóð til náms í
þýsku, ensku og frönsku við Kaupmannahafn-
arháskóla til þess að geta orðið menntaskóla-
kennari. Móður hans fýsti þess að hann legði
stund á hverja þá námsgrein sem hugur hans
stóð til, en það stóð í gegn að hann hafði feng-
ið snert af berklaveiki, og lagði landlæknir,
Guðmundur Bjömsson, blátt bann við að hann
færi til náms í Kaupmannahöfn að svo stöddu.
Fór hann því til Vestmannaeyja, til móðursyst-
ur sinnar (móður Óskars Bjamasen, sem síðar
varð fyrsti umsjónarmaður Háskólans), lá þar
í tjaldi, drakk ókjör af rnjólk og fitnaði um 16
pund. Var hann því allbrattur að eigin sögn2 3 er
hann fór um borð í Hóla og sigldi til Kaup-
mannahafnar. Er til Hafnar kom, var hann lagð-
ur inn á berklahæli. En sjúkdómurinn vinist
ekki á háu stigi, og fékk hann að halda áfram
námi með aðgát.
Við Kaupmannahafnarháskóla störfuðu hinir
fræknustu málfræðingar á sviði samanburðar-
málfræðinnar og heilluðu þeir hinn unga, táp-
mikla námsmann. Lagði hann stund á öll ger-
mönsku málin og indógermanska samanburð-
armálfræði,'1 og lauk námi árið 1913 og hélt til
Þýskalands.
Gáfur hans voru of fjölþættar til þess að hon-
um nægði að bindast einni fræðigrein til fulls.
Lagði hann þvf stund á almenna bókmennta-
1 Hér styðst ég mjög við frábæra grein Halldórs Halldórssonar, „Alexander Jóhannesson. Háskólamaðurinn."
Andvari. Nýr flokkur XI (1969), bls. 4-38. Einnig við Lögfræðingatal Agnars Kl. Jónssonar og Prestatal og
prófasta séra Sveins Níelssonar.
2 Alexander Jóhannesson, „Um rannsóknir mínar í málfræði.“ Skírnir CXXXVIII (1964), bls. 156.
3 í Andvaragrein próf. Halldórs Halldórssonar er að finna glöggar upplýsingar um stöðu samanburðarmál-
fræðinnar um þetta leyti.