Árbók Háskóla Íslands - 01.01.1988, Blaðsíða 106

104
Árbók Háskóla íslands
fræði. Hann var þar í tvö ár við doktorsnám í
Leipzig og Halle. í Halle lauk hann doktors-
prófi. Ritgerð hans fjallaði um bókmenntir og
hét Die Wunder in Schillers Jungfrau von Or-
leans. Hann hélt nú heim til Islands og gerðist,
eins og áður sagði, einkakennari við hinn unga
Háskóla og hóf þau störf og rannsóknir sem ég
hef þegar lýst.
VIII. Rannsóknir síöari ára
En á sfðari árum Alexanders Jóhannessonar
beindust rannsóknir hans inn á nýtt svið. Skrif-
aði hann mikið um þau mál og varði til þessa
mikilli orku. Áhugi hans beindist að því „að
vfkka út kenningar læriföður sins við Háskól-
ann í Kaupmannahöfn, Hermanns Mpllers, þ.e.
að sýna fram á að flest tungumál heims ættu
sameiginlegan uppruna."
Alexander reit fjölda bóka og ritgerða um
þessi efni, en ég ætla ekki að þreyta ykkar á því
að telja upp þau kynstur. Hann var í nánu sam-
bandi við Sir Richard Paget, sem komist hafði
að svipuðum niðurstöðum um uppruna mann-
legs máls eftir öðrum leiðum, og einn kunnasti
málfræðingur heims á sviði semítískra mála,
G.R. Driver í Oxford, reit formála að bókinni
Origin of Language. En þessar kenningar eiga
ekki vinsældum að fagna lengur, þótt enginn
viti hvað framtíðin beri í skauti sínu um svarið
við spumingu Alexanders, livemig fnmmað-
urinn iœrði að tala.
Enn ber að geta mesta stórvirkis Alexanders,
sem hófst raunar fyrr, hinnar stóru orðsifjabók-
ar, Islandisches etymologisches Wörterbuch
sem kom út f Sviss 1951-1956, 1406 bls. Þessi
orðabók er gífurlegt þrekvirki, en eins og aðrar
orðsifjabækur lýtur hún framvindu vísindanna
og nýrri þekkingu.
Að þessu verki vann Alexander í 12 ár á
stopulum stundum frá annasömu rektorsemb-
ætti, stundum aðallega í sumarbústað sínum á
Þingvöllum. Upphaf þessa verks var snemma
á starfsferli Alexanders Jóhannessonar. Á Al-
þingishátíðinni 1930 komu amerískir málvís-
indamenn að máli við hann og skoruðu á hann
að semja slfka bók á grundvelli rannsókna
hans, sem þeir þekktu af fyrri bókum hans og
af lofsamlegum ritdómum í amerískum og evr-
ópskum málfræðitímaritum.
IX. Persóna Alexanders
Jóhannessonar
Hverskonar persóna var Alexander Jóhann-
esson? Það gat engum dulist sem sá Alexander
á götu, að þar fór maður sem var vanur að koma
stórum hugsunum í framkvæmd. Hann var hár
vexti, tígulegur á velli, reisn yfir fasi hans, bar
höfuðið hátt og hallaði því örlítið til hægri.
Það var einkenni Alexanders hve fljótur hann
var að taka ákvarðanir. Allar umræður um mál
skyldu miðast við framkvæmdina. Og fram-
kvæmdir skyldu hefjast strax. Ýmsar gaman-
sögur eru af því sagðar hve skjótur hann gat
verið til ákvarðana og vinir hans hafi stundum
gegnt því hlutverki að toga hann niður á jörð-
ina.
Alexander Jóhannesson var ókvæntur fram-
an af ævi og bjó rausnarlega að Vonarstræti
4, þar sem nú er til húsa Félagsmálastofnun
Reykjavíkurborgar. Þar er marmari á gólfum
og búnaður allur ber vott um höfðingslund og
smekk húsbyggjandans. I desember 1934 gekk
Alexander að eiga Hebu Geirsdóttur vígslu-
biskups á Akureyri Sæmundssonar, Ijúfri gáfu-
konu. Bjuggu þau sér fagurt rausnarheimili við
Hringbraut. Þar var gott að koma, og ríkti list-
ræn stemning andlegrar orku á heimilinu.
Bókmenntaáhugi námsáranna í Þýskalandi
varð kveikjan að fyrstu ritstörfum Alexanders.
— Árið 1916 birti hann í fyrsta sinn þýska
þýðingu sína á íslensku kvæði, og síðasta rit
hans, sem kom út 1965, nokkrum vikum áð-
ur en hann andaðist, voru þýskar þýðingar er
hann hafði gert á íslenskum ljóðum frá Hall-
grími Péturssyni til vorra daga, Gruss aus Is-
land. Úbersetzungen islandischer Gedichte.
Þannig vefjast þræðir saman í lífsins vef sem
hnýttur er við þverstæður tilvistar mannsins.
Alexander Jóhannesson var einhver hinn minn-
isstæðasti persónuleiki í allri baráttu- og starfs-
sögu Háskólans. Hann lifði iðjusömu og verk-
miklu fræðimannslífi í nánum tengslum við