Tímarit lögfræðinga og hagfræðinga - 01.10.1922, Blaðsíða 9

Hlutafélög og hlutafélagalög
á íslandi.
Eitt af því, sem mest setur svip sinn á viðskiftalíf
nútímans, eru hlutalelögin. Fjöldi af allskonar atvinnu-
fyrirtækjumý smáum og stórum, eru nú á tímum um
allan heim, rekin af hlutafélögum, og þeim fjölgar sí og
æ. Einkum eru það þó stórfyrirtækin, sem rekin eru af
hlutafélögum. Mun nú vera svo komið, að allur þorri
slíkra stórfyrirtækja, í iðnaði, verslun og samgöngum, er
í höndum hlutafélaga.
Hlutafélögin eru eins og kunnugt er tiltölulega nýtt
félagsform. Genúabankinn, sem stofnaður var 1707, hefir
lengi verið talinn fyrsta hlutafélagið, sem sögur fara af.
Fleiri áþekk fyrirtæki munu hafa orðið til í verslunar-
borgunum á Italíu á síðari hluta miðaldanna. En þó er
alment talið, að hlutafélög nútímans eigi ekki rót sína
að rekja til þessara ítölsku félaga, að minsta kosti ekki
beinlínis, heldur til hinna miklu siglinga- og verslunar-
félaga, er stofnuð voru í Vesturlöndum álfunnar á 17. öld-
inni, til þess að hagnýta auðsuppsprettur hinna nýfundnu
landa í Austur- og Vesturálfunni. þau fyrirtæki voru
bæði svó áhættusöm og svo fjárfrek, að einstaklingunum
voru þau ofurefli, og var þá stofnað til stórra félaga með
takmarkaðri ábyrgð. Síðar, þegar vélaiðnaðurinn kom til
sögunnar á 18. öldinni, fjölgaði hlutafélögunum mjög.
Viðskiftalífið hér á landi var fram um miðja síðast-
hðna öld svo fábreytt og svo smávaxið, að hér var eigi
þörf á hlutafélögum. Verslunin var öll í höndum útlend-
inga, stóriðnaður enginn og útgerðin öll í smáum stíl.
En á þessu varð mikil breyting á síðustu áratugum 19.
1*