Dýraverndarinn - 01.01.1983, Blaðsíða 20

Tík kennir
hvolpum.
Vorið, sem jeg byrjaði búskap, fór
Hjörtur Hansson búfraeð. á Börustöð-
um til mín sem vinnumaður; fylgdi
honum þá tík, er kölluð var Hetta,
aíbragðs fjárhundur; en alveg var hún
ónýt að reka hross; væri henni sigað
á þau, skreið hún jafnan að fótum
þeim, er ætlaði að senda hana, svo
sem vildi hún í allri auðmýkt skorast
undan því verki. Seinni hluta vetrar
næstan eptir átti hún hvolpa og voru
tveir af þeim látnir lifa. Þegar þeir
stálpuðust, fór hún að hugsa um að
búa þá undir lífið; henni datt náttúrlega
ekki í hug að láta þá „studéra", en
hana langaði til að gjöra þá að nýtum
fjárhundum eins og hún sjálf var. [
þessum tilgangi tók hún þá bersýni-
lega til kennslu. Ljet hún þá fyrst elta
sig út fyrir og kringum túnið; hljóp á
undan þeim góða spotta, og staldraði
svo við eða hljóp til baka, ef hvolparnir
gátu ekki fylgt henni. Þessar ferðir
urðu tíðari og lengri eptir því sem
hvolpunum óx þrek. Þegar kindur
urðu á vegi hennar, rak hún þær sömu
leið og smalinn mundi hafa gjört; dróst
hún þá stundum aptur úr sjálf, eða
nam staðar á hæð, þar sem hún mátti
sjá yfir, en Ijet hvolpana reka kind-
urnar. Seinast þegar jeg sá hana gjöra
þetta - það hefði gjarnan getað verið
prófdagurinn - lagði hún með báða
hvolpana vanalega smalaleið ofan að
á og svo upp á brún á allháum hálsi
fyrir norðan bæinn, út brúnir um hríð
og svo heim. Á þessu ferðalagi var hún
alt af góðan spotta á undan sjálf, af og
til geltandi; stöku sinnum stóð hún við
og beið eptir þeim hvolpinum, er stóð
sig betur, því annar var nokkuð fljót-
ari; mjer er það í minni hvernig hvolp-
arnir, sem báðir voru mjög loðnir, litu
út eptir þetta próf, því aur var og
bleyta. Aldrei fór Hetta annars öðru-
vísi út af bænum en með smalanum;
en þessar kennsluferðir tók hún alveg
upp hjá sjálfri sjer til þess að æfa
hvolpana sýna þeim smalaleiðina og
búa þá svo undir þeirra framtíðarstarf.
Seinna fluttist Hetta með eigandanum
að Hesti og hafði hún þar sama sið, er
hún var með hvolpum.
Ólafur Ólafsson frá Lundi
Or Dýravininum 1897.
um tíma árs þegar vaðfuglar eru í
varpi og mikið mæðir á þeim vegna
umferðar manna og jafnvel dýra.
Eitt þesta dæmi um hvernig komið
er fyrir áhugaverðri tegund er þórs-
haninn. Hann hefurorpiðáReykja-
nesskaga vafalaust frá aldaöðli.
Nú hin síðustu ár er hann horfinn
sem varpfugl úr þessum lands-
hluta. Stafar þetta sennilega ein-
göngu af mikilli umferð og truflun
af mannavöldum. Einnig hefur
ágangi erlendra safnara verið um
kennt. Erfitt er að ná til þessarar
vaðfuglategundar annars staðar á
jarðkringlunni. Þórshaninn er há-
norrænn varpfugl og ísland er
áreiðanlega sá staður þar sem auð-
veldast er að koma höndum yfir
þessa fuglategund. Þórshaninn er
eitt af sérstæðustu náttúrufyrir-
bærum hér á landi. Ef við hefðum
borið gæfu til þess að halda þessari
fuglategund verpandi hér á næsta
leiti við þéttbýlasta svæði landsins
þá hefði það verið einsdæmi hér á
jörð. Eigum við ekki að reyna að fá
hann til þess að verpa aftur á Reykja-
nesskaga? Það verður varla gert
nema með samstilltu átaki og skiln-
ingi. Hér er brýnt verkefni fyrir þá
sem bera íslenska náttúru fyrir
brjósti.
Flestar tegundir vaðfugla eru að
meira eða minna leyti háðar mýr-
lendi í einni mynd eða annarri. Þó
er það svo að hinar ýmsu tegundir
vaðfugla þola breytt lífsskilyrði
mjög mismunandi vel. Þær tegund-
ir, sem sveigjanlegar eru hvað
rakastig umhverfis snertir, fæðu
og annað það sem varðar lífshring-
rásina, geta komist vel af, þrátt
fyrir svo mikla breytingu á vist-
kerfínu sem uppþurrkun mýrlendis
er. Aðrar tegundir eru ekki eins
sveigjanlegar og verða þess vegna
að víkja fyrir ógnarvaldi mannsins.
Ekki er unnt að fullyrða með nokkru
öryggi í hvaða mæli framræsla
hefur skert vaðfuglastofna á ís-
landi. Til þess þurfa meiri rann-
sóknir að fara fram.
Mýrlendi á láglendi landsins
er vafalaust sú gerð landslags sem
hvað mest hefur orðið fyrir barðinu
á tæknivæðingunni hérlendis.
Hvergi hefur náttúrlegt umhverfi
lífvera tekið eins miklum stakka-
skiptum og einmitt þar sem lág-
lendismýrar voru. Erfítt er núorðið
að aka hringveginn og sjá ósnortna
mýri eða flóa. Saga framræslunnar
hér á landi er rauna- eða harm-
saga. Gerð hafa verið fjöldamörg
mistök og eyðilögð lifandi verðmæti
sem seint eða aldrei verða bætt.
Yfirleitt hafa engar vistfræðilegar
rannsóknir verið gerðar áður en
land var ræst með skurðgreftri.
Því hafa menn ekki gert sér grein
fyrir þeim afleiðingum sem slíkur
skurður getur haft í för með sér.
Enga sérfræðiþekkingu þarf raun-
ar til að sjá fyrir hvað það þýðir að
hleypa vatni af mýrlendi, þar sem
sérstæður gróður og dýralíf hafa
náð að dafna árþúsundum saman.
í einni andrá eru lífsskilyrðin tekin
af mýrlendisjurtum, skordýrum
og fuglum, og önnur koma í staðinn
sem þykja henta manninum betur.
Þetta hefur verið að gerast í tugi
ára, án tillits til þeirra lífvera sem
verða að hopa undan ægivaldi
þessarar skurðgröfuvæddu lífveru
sem nefnist maður.
Nokkur umræða hefur átt sér
stað um þessi mál en því fer fjarri
að hún hafi haft þau áhrif sem hún
hefði þurft að gera. Oft heyrist að
þeir, sem vilja friða mýrlendi,
heimti að allt sé friðað. Sagt er að
ekkert megi gera fyrir þessum of-
stækisfullu mönnum. Hér er þó um
mikinn misskilning að ræða. Eng-
inn lætur sér detta í hug að ræktun
sé ekki lífsnauðsynleg fyrir okkur
íslendinga. Við erum öll sammála
um það. En þegar verulega skortir
á skipulag framkvæmda og stund-
arhagur er látinn vera alls ráðandi,
er ekki við því að búast að vel fari.
— o — 0 — o —
Rit þetta um fugla, auk 7. rits
Landverndar er fjallar um villt
spendýr eru bækur sem allir dýra-
vinir verða að eiga. Skrifstofa
Landverndar er til húsa að Skóla-
vörðustíg 25 og síminn þar er 25242.
Meðfylgjandi myndir eru úr
bókinni.
js
18