Melkorka - 01.04.1950, Blaðsíða 26

Spaðadrottniiig úr spilum Guðmundar Thor-
steinsson listmálara.
mjög gömul — kiinglótt — spil eru ennþá
til. En bæði Arabía og Egyptaland haia líka
verið talin iöðurland spilanna. — í Evrópu
var jarðvegurinn undirbúinn; spilafíknin
geisaði á þessum öldum, en hafði fram að
þessu snúizt að teningum og alls konar töfl-
urn.
Að vissu leyti var það ekki miklu meira
en sjálf undirstaða spilanna, sem var flutt
inn. Spilastokkurinn, eins og við notum
hann, óx upp smátt og smátt. ,,Litina“, sem
við Norðurlandabúar notum, spaða, hjarta,
lauf og tigul, höfum við eins og Bretar feng-
ið frá Frakklandi, en þar náðu þeir fljótt
festu. Þjóðverjar höfðu lengi ýmis konar
liti, en aðeins suma þeirra skylda okkar lit-
um. Aftur á móti hafa ítalir allt aðra ,,lita“-
röð, sverð, stafi, bikara og peninga, en ein-
mitt í þessu felast atriði, sem styðja þá skoð-
un að spilin hafi fyrst komið til Ítalíu. Ein-
kennilegt er að bæði Norðurlandabúar og
Bretar hafa fengið litarnafnið spaði úr hinu
ítalska lieiti sverðlitarins, spade, þar að auki
er brezka heitið á lauflitnum, clubs, þýðing
á bastoni, lieiti ítalska stafalitarins.
Sennilegt er að aðeins spilin frá tvisti upp
í níu eða tíu hafi komið frá Austurlöndum,
en hinum hafi smám saman verið bætt við.
í fyrstu voru mannspilin einn kóngur og
tveir marskálkar eða. riddarar, drottning-
unni var síðar bætt við, og annar riddarinn
hvarf. 1 lok 15. aldar var orðið mjög al-
gengt á Ítalíu og Frakklandi að setja nöfn
eða málshætti undir myndirnar. En myndin
á hverju mannspili var ekki nenp ein, tví-
myndaspilin koma ekki til sögunnar fyrr en
á 19. öld.
Lítum nú dálítið á mannspilin, til dæmis
í Frakklandi. Lengi tíðkaðist að nota mynd-
ir af hetjum úr fornsögunni, eins og Alex-
ander mikla, Hektor, Júlíus Cæsar, Karla-
magnús og Arthur Bretakonung, og gosarn-
ir voru m. a. riddarar úr liirðum þeirra, t. d.
Rollant og Olgeir danski og Lancelot. Svip-
að er að segja um drottningarnar. Síðar voru
notaðar myndir samtíðarkonunga og drottn-
inga þeirra eða hjákvenna, og líl'ið við hirð-
ina speglaðist oft í mannspilunum; búning-
ar og vopn breyttust samkvæmt tízku aldar-
innar. Eftir byltinguna frönsku hvarf hirð-
in úr mannspilunum, en vitringar fornaldar
og persónugerðar dyggðir komu um skeið í
staðinn.
Miklu íhaldssamari eru venjulegu brezku
spilin, sem enn í dag eru nærri því alveg
eins og þau voru fyrir 450 árum. Kóngurinn
er talinn mynd af Hinrik konungi VIII. og
drottningin mynd af móður Hinriks, Elísa-
bet af York. Hún heldur venjulega á blómi,
sem mun eiga að tákna hina hvítu rós York-
aéttarinnar, en með hjónabandi þeirra Elísa-
betar og Hinriks konungs VII. var bundinn
endi á rósastríðið svonefnda (1455—85), og
þessi sættargerð var þjóðinni svo mikill létt-
ir, að hennar er sem sagt minnzt á þenna
hátt enn þann dag í dag.
Elztu heimildir um spil á Norðurlöndum
eru úr reikningsbók Hans konungs og Krist-
24
MF.LKORKA