Heilbrigðismál - 01.07.1969, Blaðsíða 12

þjóð í starfi, sem íslenzka þjóðin hefur þó jafnan
haft í hávegum og svo mikið veltur á, að rækt sé
með alúð og nærgætni.
Björn Karel Þórólfsson gaf út ferðasögu Árna
Magnússonar frá Geitastekk, hins sérkennilega
furðufugls. í henni er ljósmóðurinni gerð nokkur
skil, bæði af Arna og þó sérstaklega Birni. í kafla
ferðasögunnar, sem heitir Kínaferð, er Árni frá
Geitastekk kominn til Kaupmannahafnar og bíður
þess, að Kína-farið leggi þaðan úr höfn. Þar er
hann að einhverju leyti á snærum Benedikts Magn-
ússonar frá Bassastöðum, sem bjó þá í Höfn. Hann
var járnsmiður að iðn, lærður í Kaupmannahöfn, og
á sér danska konu, en það var hún, sem gerðist
fyrsta Ijósmóðir á fslandi.
Árni segir svo frá í upphafi kaflans um Kína-
ferðina:
„Þegar vér höfðum útlosað skipið, varð ég að
ganga í Khöfn, stundum lítið að forþéna, stundum
ekkert, hafði og ei peninga, sem ég kynni mér uppi
halda í nefndri Kaupinhöfn. Resolveraði (ákvað)
að ganga upp á Kína Kompagnie. Tók með mér
snrðinn Benedikt Magnússon, er kom hingað aftirr
með konu sína, sem er yfirsetukona í Reykjavík. Og
þegar ég hafði fengið þá 20 rd., er ég skyldi útreiða
mig til þessarar löngu reisu, fór ég heim með fyrr-
téðum smiði Benedikt, er var og minn kautionisti
(ábyrgðarmaður) fyrir nefnda 20 rd. Gekk hans
kona út með mér og keypti það, eg með þurfti til
ferðarinnar. Var og þá tíð til heimilis hjá smiðnum,
er mig skyldi levera um borð til Kína kapitainen
Holm. Vér höfðum fríheit í landi að vera átta daga,
eftir það vér höfðum fengið peninga. Síðustu nótt-
ina, sem ég var í landi, svaf ég ei, heldur gjörði mér
til góða með góðum drykk og fæðu og tók afskeið
með alla góða vini og kunningja og meinti, þá
aldrei sjá kynni meir."
Þó ekki sé mikið sagt, má af þessu marka að ljós-
móðirin hafi reynzt íslendingum notaleg og hjálp-
söm eins og þeim, sem hún átti saman við að sælda
heima á íslandi.
En nú kemur Björn Karel til sögunnar og gerir
málinu meiri og betri skil.
Hann segir: „Smiðurinn Benedikt Magnússon,
sem Árni kennir við Reykjavík, var frá Bassastöð-
um í Strandasýslu, sonarsonur Magnúsar lögrétm-
manns Björnssonar, er bjó á Bassastöðum 1703.
Benedikt hefur farið til Kaupmannahafnar fyrir
1740 og verið þar síðan um skeið. Á vottorðum frá
1744 er hann nefndur Kleinsmedsvend. Síðan er
ekkert um hann vitað fyrr en 1754. Þá er hann í
Reykjavík. Þá kvittar hann fyrir 10 dölum, er hon-
um voru greiddir fyrir smíði á járni og timbri í
Viðeyjarstofuna. í bréfi dags. 13. marz 1761 tjáir
Benedikt rentukammerinu, að hann hafi unnið
nokkur ár við iðnstofnanirnar í Reykjavík og hefur
það sennilega verið kringum 1754. Þegar Árni legg-
ur upp í Kínaferðina, seint á árinu 1759 er Bene-
dikt kominn til Hafnar aftur og kvæntur þar. Vorið
1761 selur hann hús sitt í Kaupmannahöfn og fer
heim til íslands með konu sína, sem var dönsk, Mar-
grete Katrine að nafni, en ekki er kunnugt af hvaða
fólki hún var komin. Sennilega hefur hún verið
efnaðra manna, því að Benedikt hefur naumast orð-
ið húseigandi á eiginn rammleik.
Þegar hún fluttist hingað til lands hafði hún ný-
lega lokið prófi í Ijósmóðurfræðum við læknadeild
Kaupmannahafnar háskóla, en það nám lagði hún
fyrir sig að hvötum Bjarna landlæknis Pálssonar, og
í ráði mun hafa verið, að maður hennar yrði afmr
járnjsmiður við iðnstofnanirnar. Landlækni var
það mikið áhugamál að fá hingað lærða ljósmóður,
og til þess að festa hana hér var nauðsynlegt, að
maður hennar fengi einnig fasta atvinnu.
Benedikts naut skammt við. Hann mun hafa
misst heilsuna skömmu eftir að hingað kom, og skv.
bréfi landlæknis til amtmanns dags. 1. marz 1763 er
Benedikt þá dáinn, en ekki sézt, hvort hann hafi
andazt það ár, eða árið áður.
Kona hans skyldi eiga hér langan starfsferil og
bíða elli. Með konungsúrskurði 10. marz 1762 voru
henni ákveðin 60 dala árslaun, enda skyldi hún
veita fátæklingum ókeypis Ijósmóðurhjálp. Hún var
til húsa hjá landlækni í Nesi og var enn Ijósmóðir
1801, 83 ára að aldri. Hún andaðist 19. júní 1805,
þá fyrir nokkru orðin örvasa. Hún er hin fyrsta
lærða ljósmóðir, sem starfað hefur hér á landi svo
að vitað sé og samtímamenn hennar, sem um hana
tala veita henni einróma lof." Sbr. ævisögu Bjarna
Pálssonar eftir Svein Pálsson, 2. útg. bls. 56.
FRÉTTABRÉF UM HEILBRIGÐISMÁL
12