Heilbrigðismál - 01.03.1980, Page 13

VAKANDI
SVEFNSTIG 1
---»'-'v
MN
mm
r»wv*'VT-
DRAUMASVEFN
—1—*-•
SVEFNSTIG 2
<V«> -Vft^vvn»v»
SVEFNSTIG 3
ívi>/v/vyv/vv^*ww(Vnv*v,nVw<v"
i*m«M/mhAA/VVwv^^
**■— ■» *■*»■«<■■»*■*.»-.<>i»il.W
^mav<\(/Y'vVÍ/\/^^
SVEFNSTIG 4
WWWVAMMAWVvv
VWWAy^wV\A/VV^/v*^v-
'Vvi^V/vV'^vW^w/V*vVát
Svcfn
og
hvíld
Grein eftir
IngóJf S. Sveinsson
Hver og einn veit að góður svefn
veitir þreyttum manni hvíld, frið og
endurnæringu. Rannsóknir hafa
sýnt að svefn er lífsnauðsyn mönn-
um og dýrum. Hann er reglu-
bundið lífeðlisfræðilegt hring-
ferlisástand sem hefur með að gera
daglega endurnýjun andlegrar
orku og hæfni, eðlilega slökun,
hvíld og endurnæringu líkamans.
Svefnskortur í litlum mæli leiðir til
þreytu, spennu og oft kvíða, en í
meira mæli leiðir hann til andlegra
og líkamlegra truflana sem geta
orðið aðalorsök eða meðverkandi
orsök sjúkdómsástands.
Um lífeðlisfræði svefns
Elstu rannsóknir á heilaritum
sofandi fólks eru síðan um 1937.
Sýndu ritin breytileg form og mátti
greina fimm mismunandi gerðir
eða mynstur af heilabylgjum sof-
enda (sjá mynd). Þetta leiddi í ljós
að miklar breytingar eiga sér stað á
virkni miðtaugakerfisins í svefni,
en fram að þeim tíma höfðu bæði
vísindamenn og aðrir álitið að
svefninn væri fremur tilbreytingar-
laust ástand, aðeins mismunandi
djúpt. Síðan hefur safnast mikil
vitneskja um hvað gerist þegar
menn og dýr sofa. Margt er þó
Stig svetnsins. skráð með rafritun.
Efstu tvær línurnar eru augnrlt, næst
kemur vöðvarit en neðstu þrjár lín-
urnar sýna heilarit tengt á mismun-
andi stöðum. Tímalengd hverrar
mælingar er um fimmtán sekúndur.
óljóst enn, og rannsóknir halda
áfram.
Venjulega er talað um tvær að-
algerðir svefns. Annars vegar er
hinn svokallaði draunilausi svefn
eða N-REM svefn en hin tegundin
er draumasvefn, eða REM svefn.*
Skiptast þessar tvær gerðir á og
tekur hver umferð um níutíu mín-
útur.
Draumlausum svefni er skipt í
fjögur stig, eftir því hve „djúpur“
hann er. Með dýpkandi draurn-
lausum svefni kemst líkaminn í ró.
Líkamshiti lækkar, einnig blóð-
þrýstingur, hjartsláttur verður
hægari, öndun verður jöfn og djúp
og vöðvar slakna. Bylgjur heilarits-
ins verða hægari, stærri og sam-
stilltar. Á fyrsta og öðru stigi er
auðvelt að vekja fólk, en erfiðara á
þriðja og fjórða stigi. Þótt lítil
vöðvavirkni sé til staðar í draum-
lausum svefni getur fólk hreyft sig.
Menn bylta sér mest í djúpum
svefni. Sá sem sem sefur eðlilegum
svefni byltir sér oft á nóttu. Þeir
sem ganga í svefni, eða tala upp úr
svefninum, gera það yfirleitt á
fjórða stigi.
Þegar sofandi hefur náð stigi
fjögur og sofið djúpum svefni um
stund, grynnist svefninn aftur eins
og hann dýpkaði áður, uns kemur á
stig sem líkist fyrsta stigi (sjá
mynd). Sá er þó rnunur, að í viðbót
við hinar fíngerðu bylgjur fyrsta
stigs, koma einnig grófar bylgjur af
og til vegna augnhreyfinga. Eru
þessar bylgjur einkennandi fyrir
draumasvefninn. Augnhreyfingar
þessar sjást vel þegar horft er á
sofandi ungbarn. Draumasvefn er
ekki djúpur samkvæmt heilariti, en
oft þarf meiri hávaða til að vekja
fólk af þeim svefni en af stigum
þrjú og fjögur. Hins vegar getur
minnsti hávaði sem hefur ákveðna
merkingu fyrir sofandann vakið
hann upp af draumasvefni (sbr.
málsháttinn þunnt er móðureyrað).
Sá sem vakinn er af draum-
* Skammstöfunin REM stendur fyrir
“rapid-eye-movements” en N-REM
fyrir "non-rapid-eye-movements”.
Fróttabróf um HEILBRIGÐISMÁL 1/1980 1 3