Heilbrigðismál - 01.09.1983, Blaðsíða 29

ekki, en það er langlífi. Köhler og
Milstein höfðu því fundið aðferð til
að sameina í einni frumu báða þá
eiginleika, sem sóst var eftir, þ. e.
framleiðslu á þekktu og nothæfu
mótefni svo og langlífi. Nú orðið eru
framleidd einstofna mótefni gegn
allra handa antígenum á mörgum
rannsóknarstofum víða um heim.
Aðferðin byggist á upphaflegri að-
ferð Köhler og Milstein. I stuttu
máli er byrjað á því að spýta antí-
geninu sem rannsaka á í mús til að
vekja mótefnasvörun. Síðan eru
teknar eitilfrumur úr milta músar-
innar og þeim blandað saman við
myeloma frumur. Yfirleitt eru not-
aðar myelomafrumur sem sjálfar
framleiða ekki mótefni og hafa auk
þess ákveðinn efnaskiptagalla, og er
bætt í ræktina lyfi, sem slíkar frumur
þola ekki. Ennfremur er svo bætt
við efni, sem örvar frumusamruna. I
ræktinni verður síðan samruni eitil-
frumna og myelomafrumna. Eitil-
frumur deyja fljótlega og vegna lyfs-
ins í ræktinni deyja myelomafrumum-
ar líka, en afkvæmi santrunans, „hy-
bridin" eða „hybridoma“-frumumar
lifa. Með því að skipta ræktinni nið-
ur á ákveðinn hátt má tína úr ein-
stakar „hybridoma“-frumur til fram-
haldsræktunar og geta slíkar ræktir
út frá stökum frumum haldist við
með frumuskiptingum í langan tíma.
Síðan eru afurðir slíkra rækta próf-
aðar og valdar þær frumuræktir,
sem framleiða áhugaverð mótefni.
Til þess að fá svo nægilegt magn
mótefna má annað hvort koma upp
stórum frumuræktum eða rækta
frumurnar í kviðarholi músa.
Einstofna mótefni geta komið að
margvíslegum notum í líffræði og
læknisfræði. í rannsóknarvinnu geta
þau greint mjög nákvæmlega ein-
stök antigen og hafa t. d. kennt
mönnum margt um byggingu
frumna og sýkla og þá sérstaklega
auðveldað rannsóknir á yfirborðs-
mynstri frumna, sem verða ekki
greindar sundur með öðrum aðferð-
mn. Þá má nota einstofna mótefni til
að einangra og hreinsa tiltekin antí-
gen. Er þá mótefnið látið festa sig á
fjölsykrung í löngum sívalningi. Síð-
an er efnablöndunni, sem inniheldur
antígenið, hellt ofan í sívalninginn
°g heldur þá mótefnið antígeninu
eftir, en afgangurinn rennur í gegn.
Síðan er antígenið losað frá með
einfaldri efnameðferð. Þannig má
t. d. hreinsa efnið interferon, sem
hefur verið ofarlega á baugi undan-
farið vegna verkana sinna gegn
veirusýktum frumum og illkynja
vexti. Einstofna mótefni eru líka
notuð við ýmsar rannsóknir á sýkl-
um, bæði í greiningarskyni, en einn-
ig er unnið að tilraunum til að
hreinsa ákveðin antígen, sem síðan
mætti nota sem bóluefni. Má hér
nefna malaríusýkilinn sem dæmi. í
læknisfræði eru einstofna mótefni
þegar allvíða notuð við grciningu á
eitilfrumum í ýmsa undirflokka.
Þekking á hlutfalli þessara undir-
flokka í blóði gefur ákveðnar vís-
bendingar við greiningu ýmissa sjúk-
dóma, svo sem sumir munu kannast
við eftir mikið umtal undanfarið um
sjúkdóm, sem á ensku ber skamm-
stafaða heitið „A1DS“ en hefur ver-
ið kallaður hér áunnin ónæmis-
bæklun.
A sviði krabbameinsrannsúkna
og krabbameinslækninga opna
einstofna mótefni ýmsa möguleika.
Þekkt eru ýmis antígen, sem eru sér-
kennandi fyrir yfirborð surnra ill-
kynja frumna og með tilkomu ein-
stofna mótefna eru fleiri að finnast.
Að vísu hafa mörg slík antígen síðar
líka fundist í einhverjum mæli á öðr-
um frumugerðum en upphaflega var
lýst, en mörg eru nægilega sérkenn-
andi til að koma að gagni við að-
greiningu. Einstofna mótefni, sem
beinast sérhæft gegn einkennisantí-
genum æxla má hugsa sér að nota í
greiningarskyni á ýmsan hátt. Þau
má nota við skoðun á vefjasýni úr
æxli til nákvæmrar greiningar á æxl-
inu. Þannigert. d. hægt að aðgreina
ýmis æxli, sem upprunnin eru í
eitilvef og erfitt er að tegundar-
greina nákvæmlega með hefðbundn-
um vefjaskoðunaraðferðum. Stund-
um er meinvarp fyrsta einkenni
krabbameins og getur þá verið erfitt
að finna frumæxlið ef það sjálft veld-
ur engum einkennum. Útlit mein-
varpa og frumugerð geta verið mjög
áþekk þótt þau séu af margvíslegum
uppruna. Einstofna mótefni gegn
einkennisantígeni ákveðins æxlis,
getur sagt nákvæmlega til um upp-
runa slíkra meinvarpa. Nútíma
krabbameinslækningar sem eru oft
sniðnar sérstaklega eftir tegund og
uppruna æxlis krefjast einmitt rnjög
Affferð sú seni nú er notuff í Blóff-
bunkaninn til aff greina sundur und-
irllokka eitilfrumna byggist á því aff
eitilfrunium er hlundaff saman viff
einstofna niótefni úr mús gegn
ákveffnum undirílokki. Til þess að
sjá hvar mótefniff hefur tengst
fruniu er svo bætt við rauffum
nautablóffkornuni, en á þau hefur
veriff „Unit“ nieð efnameðferff niót-
efni úr kanínu gegn músaininiúnó-
glóbúlíni. Þetta niótefni leitar uppi
einstofna músamótefnið þamiig aff
nautablóffkornin raffa sér utan um
þær eitilfrumur sem hafa áffur fest
einstofna mótcfniff við yfirborff sitt.
Þessi smásjármynd sýnir hvernig
merkt rauff nautablóffkorn raffa sér
utan um sumar eitilfrumurnar en
ekki affrar. Stækkunin í smásjá er
300 föld. (Frá Leifi Þorsteinssyni).
HEILBRIGÐISMÁL 3/1983 29