Heilbrigðismál - 01.09.1985, Blaðsíða 14

Hvemig á að bregðast við hjartaáfalli?
Grein eftir Þórð Harðarson
Kransæðasjúkdómar eru nú al-
gengasta dánarorsök íslendinga, og
verða þriðja hverjum manni að
aldurtila. Flestir látast úr hjartadrepi
(kransæðastíflu). Það ber oft brátt
að, og skammur tími líður frá því að
sjúkdómseinkenna verður vart þar
til hjartað hefur skaddast varanlega,
eða jafnvel stöðvast. Lokist kransæð
deyja hjartavöðvafrumur, drep (eða
sár) myndast í vöðvanum, og það
breytist síðan í ör. Algengt er að
10-40% af hjartavöðvanum skaðist
ef stór kransæð lokast. Fyrstu vöðva-
frumurnar deyja 20—30 mínútum
eftir stíflu, en þær síðustu þrem til
fimm klukkustundum síðar.
Með nýrri lækningatækni verður æ
mikilvægara að sjúklingur með brátt
hjartadrep komist sem fyrst á sjúkra-
hús, áður en hjartavöðvinn hefur
skaddast varanlega. Mikilvægasta
nýjungin á þessu sviði er notkun lyfs-
ins streptókínasa til að leysa upp
blóðsega („tappa") í kransæð. Lyfið
er ýmist gefið í bláæð eða beint í
kransæð. Rannsóknir erlendis benda
til þess, að unnt sé að leysa upp
blóðsega í 50—80% tilvika. Nokkur
reynsla hefur fengist af notkun
streptókínasa á Landspítalanum og
Borgarspítalanum og virðist vera á
sömu lund og meðal nágrannaþjóð-
anna. Ef stórt drep verður í hjarta-
vöðva, á vöðvinn óhægara með
dælustarfið, minna blóð fer um
hjartað og sjúklingurinn verður
mæðinn og þreklaus.
Á hitt ber einnig að líta, að hjart-
anu er hætt við að stöðvast, allt frá
því augnabliki að kransæð lokast og
jafnvel áður en frumudauðinn hefst.
Mest hætta er á hjartastoppi fyrstu
klukkustundina eftir að einkenni um
hjartadrep hefjast. Hjartastopp
leiðir til dauða á skömmum tíma.
Hefjist endurlífgunartilraunir ekki
innan þriggja til fimm mínútna veld-
ur það óbætanlegum skaða á tauga-
kerfi sjúklingsins. Að sjálfsögðu
heppnast lífgunartilraunir ekki allt-
af, en því fyrr sem hafist er handa
því betri eru líkurnar. Hér er því
komin önnur aðalástæða þess, að
brýnt er að sjúklingur með hjarta-
drep komi sem fyrst á sjúkrahús.
Fyrir nokkrum árum var gerð at-
hugun á því hér á landi hve langur
tími leið frá upphafi einkenna
hjartadreps, þar til sjúklingur komst
á sjúkrahús (1). í Ijós kom að frá
byrjun einkenna þar til sjúklingur
leitaði hjálpar liðu að jafnaði 1
klukkustund og 15 mínútur, frá því
læknir var til kvaddur þar til hann
ákvað innlögn liðu að meðaltali 35
mínútur og tíminn sem leið frá því
hringt var eftir sjúkrabíl þar til sjúk-
lingurinn kom á sjúkrahús var 20
mínútur. Síðan farið var að reka
neyðarbifreið frá Borgarspítalanum
hefur flutningstíminn styst (2), og í
sumum tilvikum má koma í veg fyrir
læknistöfina með því að hringja
beint í neyðarsímann á slökkvistöð-
inni. Töf sjúklings er án efa allt of
löng ennþá, þótt rannsóknir hafi
ekki verið gerðar á því nýlega. Aðal-
orsök þess er eflaust sú að fólk þekk-
ir ekki einkenni hjartadreps og mik-
ilvægi þess að brugðist sé við þeim
umsvifalaust. Rétt þykir því að gera
nokkra grein fyrir þeim sjúkdóms-
einkennum sem benda til hjarta-
dreps.
Aðaleinkenni hjartadreps er
brjóstverkur. Langoftast liggur
verkurinn fyrir miðju brjósti, stund-
um þvert yfir brjóstið og leiðir oft
upp í háls og út í handleggi, annan
hvorn eða báða. Verkurinn leiðir
oftar út í vinstri handlegg en hægri,
liggur venjulega innanvert á hand-
leggnum og teygir sig oft fram í úln-
liði eða fingur. Stöku sinnum kvarta
sjúklingar um verk annars staðar,
t.d. efst í kvið, í öxlum eða síðum,
en slíkt er sjaldgæfara. Samfara
brjóstverk fer oft ógleði, slapplciki
og kaldur sviti. Verkurinn er oftast
sár eða þungur. Stundum lýsa sjúk-
lingar seyðingi eða sviða, en sjaldan
eða aldrei tímabundnum stingjum
eða kveisuverkjum. Örsjaldan líkist
verkurinn brjóstsviða eða upp-
þembu. Fullvíst er að hjartadrep get-
ur borið að höndum án verkjar og
annarra einkenna, einkum hjá öld-
ruðum og sykursýkissj úklingum. Oft-
ast er þó drepið lítið í slíkum tilvik-
um.
Margir sjúklingar hafa haft ein-
kenni kransæðasjúkdóms nokkurn
tíma áður en hjartadrep ber að
höndum. Feir eiga oftast nítróglyser-
ín-töflur og kunna að nota þær.
Venjuleg hjartakveisa kemur við á-
reynslu eða geðshræringu, en hverfur
í hvíld og við töku nítróglyseríns.
Hvorki hvíld né nítróglyserín megna
þó að bægja frá brjóstverk af völd-
um hjartadreps. Stundum lýsir
hjartadrep sér með mæði eða
14 HEILBRIGÐISMAL 3/1985