Heilbrigðismál - 01.09.1986, Blaðsíða 8

sem gera það kleift að mæla þétt-
leika beina á nákvæman hátt, með
það í huga að greina megi sjúk-
dóminn áður en brotstigi er náð.
Notkun slíkra mælitækja færist nú
víða í vöxt, ekki síst á svonefndum
„photon absorptiometry" mælum,
en þar er þéttleiki beina metinn
eftir því hversu miklu þau halda
eftir af gamma-geislum sem hleypt
er í gegnum þau. Tölvusneiðmynd-
um af beinum hefur einnig verið
beitt, en töluvert hefur skort á ná-
kvæmni þeirra mælinga til þessa.
Sem fyrr greinir verður bein-
þynning oftast til við það að niður-
brot beina eykst, en uppbygg-
ing ekki að sama skapi. Fræðilega
séð ætti meðferð því að beinast að
því að stöðva niðurbrot, örva upp-
byggingu eða hvort tveggja. Með-
an beinþynning er enn á byrjunar-
stigi ber að leggja höfuðáherslu á
að hindra frekara niðurbrot, það er
fyrirbyggjandi meðferð. Pegar
sjúkdómurinn er lengra genginn,
og beinin í brothættu eða þegar
tekin að brotna, er ekki nægjanlegt
að hindra frekara niðurbrot, heldur
verður að reyna að auka uppbygg-
ingu og þétta beinvefinn með ein-
hverjum hætti. Þetta hefur ekki
reynst neinn hægðarleikur, auk
þess sem hryggjarliðir, er gengið
hafa saman, ná aldrei fyrri lögun.
Meðferð við langt genginni
beinþynningu er því takmörkuð.
Hér á eftir verður þó nefnt það
helsta sem notað hefur verið:
1. Kalk. Ónóg kalkneysla er
áhættuþáttur beinþynningar og ber
því að tryggja næga kalkneyslu alla
ævi. Margt bendir til þess að kalk-
þörf hafi verið vanmetin, einkum
hjá konum sem komnar eru yfir
miðjan aldur. Margir telja að kalk-
neysla á því aldursskeiði þurfi að
nema 1,2-1,5 grömmum á dag.
Jafnframt ber að árétta, að bein-
þynning er fjölþátta sjúkdómur,
og enda þótt nægileg kalkneysla
sé nauðsynleg mun hún ein sér
ekki útrýma sjúkdómnum. Kalk
má fá úr fæðu (fyrst og fremst
mjólkurafurðum) eða í töfluformi.
2. Hormómmeðferð. Hér er fyrst
og fremst átt við estrógenmeðferð.
Ætlað er að estogen geti komið í
veg fyrir hið öra niðurbrot beina
eftir tíðahvörf. Rétt er því að gefa
Gisnun á beinvef
fylgir ellinni
það við eða skömmu eftir tíðahvörf
og þá einungis þeim konum sem
taldar eru í sérstakri hættu. Því
miður er ennþá ekki unnt að segja
með neinni vissu fyrir um hvaða
konur þetta eru. Töluverðar vonir
eru bundnar við að hægt verði að
finna þær í framtíðinni með mæl-
ingum á þéttleika beina um eða
fljótlega eftir tíðahvörf. Þangað til
er rétt að allar konur með snemm-
bær tíðahvörf fái hormónameðferð,
að minnsta kosti til fimmtugs.
Hún kemur einnig til greina hjá
konum með ákveðna fjölskyldu-
sögu eða aðra áhættuþætti sem
ekki er hægt að breyta. Hormóna-
gjöf má ekki beita gagnrýnislaust,
því að hún er ekki án aukaverkana.
Meðal annars hefur verið álitið að
nokkur aukning á legbolskrabba-
meini verði við slíka meðferð. Flest-
ir álita þó að prógesteron gjöf sam-
hliða estrógengjöf tíu daga í hverj-
um mánuði verndi legbolsslímhúð
gegn hinum ertandi áhrifum est-
rógens. Hormónameðferð er að
sjálfsögðu árangursríkari því
skemur sem liðið er frá tíðahvörf-
um er hún hefst, en þó hefur henni
verið beitt allt að 10-15 árum eftir
tíðahvörf.
3. Líkamsæfingar. Nú er ljóst að
líkamsæfingar geta aukið beinstyrk
töluvert, jafnt hjá ungum sem öldr-
uðum. Nýlega var sýnt fram á að
þéttleiki beins í lendarhrygg
kvenna um sextugt jókst verulega
eftir tveggja stunda æfingar á viku í
átta mánuði. Æfingar ættu að vera
annars vegar almennt styrkjandi
(göngur, sund, hjólreiðar o.fl.) og
Þriðja hver
níræð kona
hefur hlotið
brot á
lærleggshálsi
hins vegar sérstakar bakæfingar,
þar á meðal leiðrétting á stöðu og
setu.
4. Lyfjameðferð önnur en estrógen.
Ýmis lyf hafa verið reynd við
beinþynningu með misjöfnum ár-
angri. Einna mest umtal hefur flúor
hlotið og fer nú fram viðamikil
rannsókn vestanhafs á flúorgjöf við
beinþynningu. Flúor eykur þétt-
leika beina og til eru rannsóknir
sem sýna minnkaða brotatíðni eftir
slíka meðferð. Flúorgjöf er vand-
meðfarin, meðal annars vegna tíðra
aukaverkana, og það er alls ekki
hægt að ráðleggja flúorgjöf í stór-
um skömmtum eins og er. Svo-
nefndir anabólískir sterar hafa
mjög takmarkað notagildi við með-
ferð beinþynningar.
Annað. Ekki má gleyma því að
beinbrot verða oftast vegna áverka
sem iðulega mætti koma í veg fyrir
á tiltölulega einfaldan hátt. Nefna
má viðeigandi fótabúnað í hálku
fyrirbyggjandi aðgerðir í heimahús-
um (t.d. fjarlægja lausar mottur og
annað er fólki skrikar gjaman fótur
á) og varúð við gjöf þeirra lyfja,
sem stuðla að jafnvægisleysi og/eða
svima.
Eins og að framan greinir má í
framtíðinni búast við áframhald-
andi miklu heilsutjóni af völdum
beinþynningar. Þar sem sjúkdóm-
urinn er yfirleitt alllangt genginn
við greiningu, og meðferð á því
stigi ekki sérlega árangursrík, er
ljóst að fyrirbyggjandi aðgerðir
hljóta að verða aðal vopn okkar í
baráttunni við þennan sjúkdóm á
komandi árum. Almennar ráðlegg-
ingar verða fyrst og fremst um
kalkneyslu, líkamsrækt, tóbaks-
bindindi og hóflega áfengisneyslu.
Sérhæfðari ráðgjöf, þar á meðal um
hormónameðferð við tíðahvörf,
verður að byggjast á mati á áhættu
hverju sinni. Þar munu mælingar á
beinmassa væntanlega gegna
veigamiklu hlutverki.
Ari ]. Jóhannesson, yfirlæknir
lyflækningadeildar Sjúkrahúss
Akraness, er sérfræðingur í lyf-
lækningum með innkirtla- og efna-
skiptasjúkdóma sem undirgrein.
Hann stundaði framhaldsnám í
Bandaríkjunum en tók við núver-
andi stöðu árið 1984.
8 HEILBRIGÐISMÁL 3/1986