Heilbrigðismál - 01.09.1986, Blaðsíða 10

Skokk
til ánægju og heilsubótar
Grein eftir Jóhann Heiðar Jóhannsson
Áhugi á heilbrigðu lífemi er nú
mikill meðal almennings víðast
hvar í heiminum og fjöldi þeirra
sem stunda einhverja líkamsrækt
sér til heilsubótar hefur farið
stöðugt vaxandi síðustu ár. For-
vamir í heilbrigismálum em mikið
á döfinni og ljóst er að hægt er að
hafa áhrif á tíðni ýmissa sjúkdóma
með skipulegum fyrirbyggjandi að-
gerðum.
Það er staðreynd að margt fólk í
þróuðum löndum fær mjög litla
líkamshreyfingu. Bæði í starfi og
leik er reynt að komast hjá „óþarfa"
áreynslu. Hjálpartækjum alls konar
fjölgar, bæði heima og á vinnustað,
vinnutimi styttist og hvíldartímar
lengjast. Störfum, sem krefjast
mikillar Iíkamlegrar áreynslu,
fækkar jafnt og þétt. Ferðalög og
ferðir, innan bæjar sem utan, fara
að mestu fram án líkamlegra átaka.
Við förum á milli húsa í bílum, á
milli hæða í Iyftum og á kvöldin
sitjum við hreyfingarlaus við sjón-
varp eða hljómflutningstæki. Það
er meira að segja búið að finna upp
fjarstýringu á tækin, svo að við
þurfum ekki einu sinni að standa
upp úr hægindastólnum til að
kveikja, slökkva eða stilla þau.
Samhliða þessu mikla hreyfing-
arleysi fáum við meiri og orkuríkari
mat en nokkru sinni fyrr. Er þá
nokkur furða þó að við fitnum!
Upplýsingar frá Bandaríkjunum
benda til þess að karlmenn þyngist
að meðaltali um hálft kíló á ári milli
tvítugs og fimmtugs, eða um 15
kíló á þessum þrjátíu árum. Offita
og ofneysla eru svo taldar meðal
áhættuþátta æðakölkunar og hjarta-
áfalla.
Samband áreynslu og æðakölk-
unar hefur verið mönnum hug-
leikið frá því að bent var á það í
Englandi skömmu eftir 1950, að
dánartíðni af völdum kransæða-
sjúkdóms væri hærri meðal lærðra
manna (professional men) en
ólærðra (unskilled workers). Bent
var á að líkamleg áreynsla í starfi
þessarra hópa væri ólík og fram
komu tilgátur um að regluleg
líkamshreyfing og áreynsla drægju
úr æðakölkun.
Síðustu þrjá áratugi hafa verið
gerðar margar læknisfræðilegar
rannsóknir á áhrifum áreynslu og
líkamsþjálfunar á æðakölkun og af-
leiðingar hennar. Sumar þessar
rannsóknir fara þannig fram, að
stórir hópar manna eru spurðir um
það hve mikla líkamshreyfingu og
áreynslu þeir fái í leik og starfi og
síðan er könnuð tíðni æðakölkunar
og hjartaáfalla hjá þeim. Sérstak-
lega frægar eru rannsóknir hjá fyrr-
verandi stúdentum frá Harvard-
háskóla í Bandaríkjunum og rann-
sóknir hjá breskum ríkisstarfs-
mönnum. Einnig hafa verið gerðar
rannsóknir hjá bændum og borgar-
búum í ýmsum löndum, hafnar-
verkamönnum, strætisvagnastjór-
um, erfiðisvinnumönnum, kyrr-
setumönnum, og mönnum sem
taka þátt í ýmiss konar tómstunda-
iðju og íþróttum. Nær undantekn-
ingarlaust benda rannsóknirnar til
þess að líkamsrækt og regluleg
líkamsáreynsla leiði til minni hættu
á æðakölkun og hjartaáföllum.
Það er því enginn vafi á því að
rétl ástunduð líkamsrækt og hæfileg
íþróttaþjálfun erheilsusamleg. Hjartað
verður sterkara og blóðrásin betri;
blóðþrýstingur lækkar; skaðleg
fituefni í blóði minnka en gagnleg
fitubindandi efni hækka; lungu
vinna betur og öndun verður létt-
ari; vöðvar, sinar, liðbönd og bein
styrkjast; melting batnar; óþarfa
líkamsfita hverfur; kirtlastarfsemi
getur aukist og einnig viðnám gegn
sýklum. Andlegt ástand batnar;
streita, kvíði og þunglyndi minnka;
svefn verður betri og almenn vellíð-
an og sjálfsálit aukast. Margir telja,
að þeir sem stunda reglulega
líkamsþjálfun taki einnig upp holl-
ari lifnaðarhætti, sjálfrátt og ósjálf-
rátt. Til dæmis verður líkamsrækt
mörgum hvati til að draga úr eða
hætta reykingum. Ljóst er þó að
líkamsræktin sjálf dregur úr eða
hægir á æðakölkun.
Niðurstöður úr nokkrum öðrum
rannsóknum gefa til kynna að
draga megi úr tíðni hjartaáfalla og
dánartíðni vegna þeirra með skipu-
legum forvarnaraðgerðum sem
stefna að því að finna og með-
höndla háan blóðþrýsting, breyta
mataræði og minnka reykingar.
Það sama á vafalaust við um
líkamsrækt og því er æskilegt að
heilbrigðisyfirvöld, íþróttahreyf-
ingin og aðrir, sem áhuga hafa,
beiti sér fyrir fræðslu um gagnsemi
líkamsræktar til heilsubótar. í þeim
tilgangi er þessi grein skrifuð.
Skokk til heilsubótar
Skokk er algeng aðferð til líkams-
ræktar. I Bandaríkjunum einum er
talið að 10 til 15 milljónir manna
skokki reglulega. Þetta eru karlar
og konur á öllum aldri og úr mörg-
um starfsgreinum. Flestir skokka
sér til heilsubótar, en einnig skokka
margir vegna þeirrar vellíðanar
sem líkamshreyfing og útivera
veita. Fæstir gera sér grein fyrir
þessari vellíðan fyrr en þeir eru
byrjaðir í heilsuræktinni. Aðrar að-
ferðir til líkamsræktar eru einnig
10 HEILBRIGÐISMÁL 3/1986
HEILBRIGÐISMÁL / Jónas Ragnarsson
vinsælar meðal almennings. Hér á
landi á sund sennilega mestum vin-
sældum að fagna, en skíðaferðir,
boltaleikir ýmiss konar, leikfimi og
gönguferðir eru einnig vinsælar
íþróttir. Allar þessar íþróttagreinar
geta gefið þá heilsubót og vellíðan
sem sóst er eftir við heilsurækt, en
hér verður einungis rætt um skokk.
Hvað er skokk?
íslenska orðið skokk er notað um
það athæfi sem á ensku máli er
kallað „jogging", en svipaðar orð-
Veðrið skiptir ekki miklu máli fyrir
skokkara, eins og sást af tnikilli þátt-
töku í Reykjavtkurmaraþoninu í
ágústmánuði, bæði í maraþonhlaupinu,
hálfmaraþoninU og ekki síst í svoneþtdu
skemmtiskokki.
myndir hafa komist úr ensku inn í
önnur mál, til dæmis „joggning" í
sænsku. í íslensku orðabókinni er
nafnorðið skokk talið eiga við um
sérstakt óþýtt göngulag hesta og
sögnin að skokka er sögð notuð um
göngulag barna. Þessi orð virðast
því hafa haft fremur óvirðulega
merkingu. Skokk hefur þó hafist tii
nokkurrar virðingar og orðið er nú
mest notað um það að hlaupa hægt,
til dæmis svo hægt, að menn geti
haldið uppi samræðum á meðan
hlaupið er. Fyrir þá sem krefjast
tæknilegra skilgreininga, má segja
að skokkandi maður sé lengur en
fimm mínútur að komast einn kíló-
metra.
Gildi skokks
Skokk hefur marga kosti sem
heilsuræktargrein: Það er þægilegt,
?T I i 1
SSmm: nJ fgg['r 'i' ' * 3 / gjvj * Y V T'2Í m ’im. 13!
ódýrt og einfalt. Margir velja skokk
til Iíkamsræktar vegna þæginda. Ég
get farið út að skokka, hvenær sem
mér hentar og þarf ekki að mæta
neins staðar á ákveðnum tíma eða
treysta á það að aðrir jafn upptekn-
ir menn mæti á réttum tíma. Sjálfur
skokka ég oftast heim úr vinnu á
daginn og ég finn að það er góð
aðferð til að hreinsa hugann eftir
amstur dagsins. Það tekur mig
rúmlega hálfa klukkustund að
skokka heim, en það er einmitt
hæfilegur tími í líkamsrækt til að
viðhalda þreki. Aðrir skokka á
morgnana, á kvöldin eða í hádeg-
inu, eftir því sem hverjum hentar.
Skokkið er einfalt því að allir kunna
að ganga og hlaupa. Það erfiðasta í
upphafi er að kunna sér hóf og fara
stutt meðan líkaminn er að venjast
áreynslunni. Það er hægt að
skokka næstum hvar sem er og
jafnvel vetrarveðrið á íslandi þarf
ekki að trufla skokk.
Eins og aðrar íþróttagreinar, sem
stundaðar eru reglulega, hefur
skokk bætandi áhrif á ýmsar lífs-
venjur, það eykur hreysti, hressir
upp á útlitið, hjálpar til við megrun
og eykur jafnvel kynorku. Félags-
skapur og tilbreytni fæst með því
að skokka öðru hvoru með öðrum.
Skokk býður upp á umhverfis- og
náttúruskoðun. Ég hef sjálfur ferð-
ast meira um nágrenni Reykjavíkur
skokkandi en mig hafði nokkurn
tíma órað fyrir. Ég hef þannig kom-
ið á marga fallega staði, sem ég
hefði annars ekki séð og kynnst
náttúru þessa svæðis og veðri á
skemmtilegan hátt. Á ferðum í öðr-
um löndum hef ég sóst eftir því að
skokka þar sem ég hef haft viðdvöl
og tel mig hafa kynnst mörgum
stöðum á sérstakan hátt þess
vegna.
Skokkið er alls ekki „dauður
tími". Fyrir menn sem sinna and-
Iegum störfum má benda á að hug-
urinn getur starfað meðan skokkað
HEILBRIGÐISMÁL 3/1986 1 1