Heilbrigðismál - 01.09.1986, Blaðsíða 23

HEILBRIGÐISMÁL / Jónas Ragnarsson
helming kransæðatilfella megi
rekja til þekktra áhættuþátta.
Astæður hins helmingsins eru þá
óþekktar, enda margt sem við
skiljum ekki enn varðandi orsakir
vefjabreytinga í æðaveggnum.
Samt verður ekki vikist undan að
íhuga þá staðreynd að í þeim
löndum þar sem neysla mettaðrar
dýrafitu er lítii og blóðfita almennt
lág eru kransæðasjúkdómar fátíðir.
Þegar talað er um óþekktar or-
sakir kransæðasjúkdóma á Vestur-
löndum er miðað við þá blóðfitu
sem mælist að meðaltali hjá íbúum
þessara landa. Ef mörkin væru
færð niður í það sem tíðkast þar
sem kransæðasjúkdómar eru sjald-
gæfir teldust langflestir kransæða-
sjúklingar hafa of háa blóðfitu og
þar með væru mjög fáir eftir sem
hefðu enga þekkta áhættuþætti.
Hafa áhættuþæitirnir mismun-
andi vægi eftir löndum?
]á. Skýrast er dæmið um reyking-
ar sem allt að tvöfalda líkur á krans-
æðasjúkdómum í vestrænum þjóð-
félögum, en hafa lítil áhrif á tíðni
þessara sjúkdóma í öðrum
löndum, eins og í Japan þar sem
mataræðið er öðruvísi og blóðfitan
lág. Þarna kemur til samspil
áhættuþáttanna, þeir verða að
vinna saman til þess að hin skað-
legu áhrif þeirra komi fram til fulls.
Sá sem hefur einhvern einn tiltek-
inn áhættuþátt, til dæmis hækkaða
blóðfitu, er í aukinni hættu á að fá
kransæðasjúkdóm. En hættan
margfaldast þegar fleiri þættir
bætast við.
Er hugsanlegt að fólk sem ræður
ekki við einn áhættuþátt, til dæmis
reykingar eða offitu, geti dregið
nóg úr hættunni með því að vinna
bug á öðrum þáttum?
Þetta vekur spurningu um hvað
sé nóg. Stundum heldur fólk að
ekkert þýði að eiga við marga
áhættuþætti. Rökréttara er að
segja: Ef einhverjir þættir eru fyrir
hendi sem ekki er hægt að hafa
áhrif á, þá er ennþá meiri ástæða til
að berjast gegn þeim þáttum sem
við ráðum við.
Ef reykingamaður hefur engan
annan áhættuþátt þá valda
reykingarnar honum ekki eins
miklu tjóni og þeim sem er einnig
of feitur, hefur háa blóðfitu, hækk-
aðan blóðþrýsting og hreyfir sig lít-
ið. En hann er eftir sem áður að
taka þá áhættu að fá krabbamein
eða langvinna Iungnasjúkdóma.
Aldrei skal ég viðurkenna að það sé
neitt vit í því að halda áfram að
reykja.
Nú reykja um 36% fullorðinna
íslendinga, og voru fleiri áður.
Hvernig eykst áhættan við reyking-
ar og hversu fljótt dregur úr henni
þegar hætt er að reykja ?
Þetta er háð því hve mikið og
hve lengi hefur verið reykt.
Reykingar allt að tvöfalda Iíkur á
kransæðastíflu og skyndidauða og
allt að þrefalda líkumar á því að
menn fái sjúkdóma í útlimaæðar.
Einnig er veruleg aukning á heila-
blóðföllum meðal reykingafólks.
Það sem athygli hefur vakið er
þessi mikla aukning á bráðavanda-
málum eins og kransæðastíflu og
skyndidauða. Tóbaksreykur stuðl-
ar mjög að blóðsegamyndun, espar
blóðflögur og dregur úr hæfni æða-
þelsins (sem klæðir æðakerfið að
„. . . og þetta á ekki síst við landbúnað-
inn sem er stór framleiðandi hollustu-
vöru."
innan) til þess að mynda sérstök
prostaglandín sem varna blóð-
tappamyndun. Ef einhver sjúkleiki
er fyrir, eins og æðaþrengsli, þá
stuðla reykingar að slíkri blóð-
tappamyndun. Hættan sem
skapast við það að reykja þegar
komin eru æðaþrengsli verður
þannig mikil.
Ef hætt er að reykja eru þessi
bráðaáhrif tiltölulega fljót að
hverfa, þannig að eftir nokkra mán-
uði er hættan mun minni en áður.
Hins vegar er líklegt að þrengsli í
ganglimaæðum og kransæðum
gangi ekki beinlínis til baka, heldur
losnar sjúklingurinn við önnur
áhrif reyksins svo sem samdrátt í
kransæðunum. Jafnvel flæði um
hina sjúku æð batnar við það eitt að
hætta að reykja, svo það verður
aldrei nægilega brýnt fyrir reyk-
ingafólki að það er ekki búið að
brenna allar brýr að baki sér þótt
það hafi reykt árum saman. Það er
strax miklu betur sett þegar það
hefur drepið í síðustu sígarettunni.
Er nokkur ástæða að halda að
íslendingar séu betur varðir gegn
afleiðingum reykinga en aðrir?
Enn vantar vitneskju um vægi
einstakra áhættuþátta hjá Islend-
ingum, en vægi þessara þátta er
mismunandi eftir löndum, eins og
HEILBRIGÐISMÁL 3/1986 23