Heilbrigðismál - 01.09.1988, Blaðsíða 6

BOEHRINGER INGELHEIM / U-niurt Nilsson (c)
Smitandi lifrarbólga
Útbreiddur sjúkdómur sem getur
haft alvarlegar afleiðingar
Grein eftir Harald Briem
Gulufaraldrar hafa verið þekktir
allt frá dögum Hippókratesar. Pað
var þó ekki fyrr en á áttundu öld
að menn áttuðu sig á því að um
væri að ræða smitandi sjúkdóm.
Faraldrar þessir voru áberandi í
styrjöldum. Þannig geisuðu gulu-
faraldrar í her Napóleons í Egypta-
landi, í borgarastríðinu í Bandaríkj-
unum og Búastríðinu svo dæmi
séu nefnd.
Danski læknirinn Peder Andon
Schleisner, sem sendur var til ís-
lands árið 1847 til þess að kanna
heilbrigðisástand þjóðarinnar, get-
ur fyrstur manna um gulufaraldur
hérlendis. Slíkra faraldra varð síð-
an vart í lok nítjándu aldar. í upp-
hafi tuttugustu aldar var sjúkdóm-
urinn orðinn vel kunnur á íslandi.
Árið 1914 gekk gulufaraldur í
Reykjavík sem lagðist þungt á
menn. í grein sem Guðmundur
Hannesson prófessor ritaði í
Læknablaðið 1919 segir hann um
þennan faraldur, og er honum
nokkuð niðri fyrir: „. . . þó mun
veikin hafa gengið svo yfir þennan
háskólabæ að enginn leitaðist við
að rannsaka hana."
Árið 1920 ritaði Ingólfur Gíslason
héraðslæknir grein í Læknablaðið
um þessa „undarlegu sýki" sem
gekk vorið 1918 í Vopnafirði. Taldi
hann meðgöngutíma sjúkdómsins
vera eina til fjórar vikur og leggjast
á ungt fólk aðallega, þó ekki unga-
börn. Hygg ég að Ingólfur sé fyrst-
ur manna til að lýsa meðgöngu-
tíma sjúkdómsins enda voru að-
stæður ákjósanlegar í einangr-
uðum byggðalögum á íslandi til
þess að fylgjast með útbreiðslu
hans.
Guðmundur Hannesson hvatti
íslenska lækna eindregið til að til-
kynna um sjúkdóminn í skýrslum
sínum til landlæknis og frá árinu
1930 hefur sjúkdómurinn verið til-
kynningaskyldur. Þannig má sjá í
Heilbrigðisskýrslum að sjúkdóm-
urinn varð landlægur á Islandi á
þessari öld og hefur gengið í far-
öldrum á um það bil 10 ára fresti
fram til 1954, en eftir það hefur
ekki borið á faröldrum.
Gulan, sem sjúkdómurinn veld-
ur, stafar af lifrarbólgu (hepatitis).
Ákveðið efni sem líkaminn þarf að
Iosna við skilst út um lifrina með
gallinu og síðan hægðum. Þegar
lifrin bólgnar safnast efnið fyrir í
blóðinu og fellur út í húðinni og
víðar og skilst í auknum mæli út í
þvagi. Á latínu hefur sjúkdómur-
inn meðal annars verið nefndur
„icterus epidemicus" eða „hepatit-
is infectiosa" og á íslensku gæti
hann því heitið smitandi lifrarbólga.
Á fimmta áratug þessarar aldar
voru skilgreindar tvær megingerðir
smitandi lifrarbólgu. Önnur gerðin
smitast um meltingarveginn og
nefnist lifrarbólga A (hepatitis A) og
er meðgöngutíminn tvær til sex
vikur. Þetta var sá sjúkdómur sem
gekk í faröldrum á íslandi. Hin
gerðin smitast með sýktu blóði
þegar það kemst inn í næman ein-
stakling til dæmis við blóðgjöf eða
nálastungu. Nefnist hún sermigula
eða lifrarbólga B (serum hepatitis,
hepatitis B). Lengi var vitað að
veirur orsökuðu þessa sjúkdóma.
Það var þó ekki fyrr en 1965 að
veiran sem veldur lifrarbólgu B
fannst. Árið 1973 fannst svo veiran
sem veldur lifrarbólgu A. Framfar-
ir í veirufræði hafa síðan leitt í ljós
að til eru fleiri tegundir Iifrarbólgu
eins og lifrarbólga D og önnur smit-
andi lifrarbólga sem kölluð er því
ófrumlega nafni Iifrarbólga ekki-A,
ekki-B (hepatitis non-A, non-B) en
ýmsar veirur virðast valda síðast-
nefnda sjúkdóminum. Nú er vitað
Mænusóttarveirur, sem hér sjást,
eru nauðalíkar lifrarbólguveirum
af A-stofni, enda báðar taldar af
flokki enteroveira. Þvermál veir-
unnar er 27 nanómetrar (milljón-
ustu hlutar úr millimetra).
6 HEILBRIGÐISMÁL 3/1988