Heilbrigðismál - 01.09.1988, Blaðsíða 8

Lifrarbólgufaraldur fyrir sjötíu árum
í apríl árið 1920 birtist í Læknablaðinu grein eftir Ingólf Gíslason
héraðslækni í Vopnafirði um smitandi lifrarbólgu, sem þá var
nefnd icterus epidemicus. Þar segir m.a: „Þessi undarlega sýki
hefir gert töluvert vart við sig hér í héraðinu síðan í mars 1918. Sótt-
in mun hafa borist hingað norðan úr Axarfjarðar- eða Þistilfjarðar-
héraði með póstinum. Hann veiktist 6 dögum eftir að hann kom úr
póstferð í téðum mánuði. Þrjú systkini hans veiktust, síðan tók við
eitt af öðru með ca. mánaðar millibili. Um sama leyti fór að bera á
sýkinni víðar. Oft virtist auðvelt að rekja slóðina til næstu bæja,
eða til vina og vandamanna sýktu heimilanna, en stundum var það
aftur á móti mjög torvelt eða ómögulegt . . . Sýkin virðist ekki
mjög smitandi."
með skorpulifur. Einnig er nú talið
fullvíst að veiran geti með tíman-
um valdið lifrarfrumukrabbameini.
Áætlað hefur verið að hátt í 300
milljónir manna beri veiruna í sér.
Einn af hverjum tuttugu íslending-
um hefur smitast af völdum veir-
unnar og einn af hverjum sjö
hundruð íslendingum ber veiruna
í sér. Útbreiðsla sjúkdómsins hér
er svipuð og í Norður-Evrópu og
Bandaríkjunum. Sjúkdómurinn er
mun útbreiddari í Suður-Evrópu
og Austur- Evrópu en útbreiddast-
ur er hann þó í Afríku, í Asíu og á
Kyrrahafseyjum þar sem meira en
einn af hverjum fimm ber veiruna í
sér og meira en annar hver maður
hefur orðið fyrir smiti. Athyglis-
vert er að meðal næstu nágranna
okkar, Grænlendinga, er sjúkdóm-
urinn víða eins útbreiddur og í
Afríku og Asíu. Innan hvers sam-
félags eru vissir áhættuhópar þar
sem tíðni sjúkdómsins er hærri en
annars staðar. Má þar nefna fíkni-
efnaneytendur sem sprauta sig,
homma, vændiskonur, mjög fjöl-
lynda einstaklinga og starfsfólk á
heilbrigðisstofnunum sem vinnur
mikið með blóð. Blóðþegar og
dreyrasjúklingar, sem áður voru í
hættu að smitast, eru nú í hverf-
andi hættu á smitun af þessari
veiru þar sem blóðbankar skima
nú orðið blóðgjafa fyrir lifrarbólgu-
veiru B.
Nú er til bóluefni gegn lifrar-
bólguveiru B sem reynst hefur vel
en er dýrt. Fólk sem er í hættu að
smitast, til dæmis heilbrigðisstarfs-
fólk, ætti að fá bólusetningu.
Það er freistandi að bera saman
eyðni (alnæmi) og lifrarbólgu B en
smitleiðir þessara sjúkdóma eru
þær sömu. Eyðniveiran er mun
minna smitandi en lifrarbólguveira
B en á móti kemur að þeir sem
bera eyðniveiruna í sér eru lengur
smitandi. Eyðni er nýr sjúkdómur,
gagnstætt lifrarbólgu B. Nái eyðni
sömu útbreiðslu og lifrarbólga B
yrðu afleiðingarnar skelfilegar fyrir
mannkynið.
Lifrarbólga D eða „delta"-lifrar-
bólga orsakast af ófullkominni
veiru sem þarfnast návistar lifrar-
bólguveiru B til þess að geta þrifist
og valdið sjúkdómi. Bólusetning
gegn lifrarbólguveiru B verndar
því einnig gegn lifrarbólguveiru D.
Smitleiðir þessarar veiru eru þær
sömu og lifrarbólguveiru B og get-
ur hún valdið því að sjúkdóms-
einkenni viðvarandi lifrarbólgu B
blossi upp og versni.
Önnur smitandi lifrarbólga
uppgötvaðist með útilokunarað-
ferð, ef svo má segja. Eftir að hægt
var að greina lifrarbólguveirur A
og B varð ljóst að til væru fleiri
veirur sem valda lifrarbólgu. Þegar
farið var að greina lifrarbólguveiru
B meðal blóðgjafa bjuggust menn
við því að hægt yrði að útrýma lifr-
arbólgu í blóðþegum. Þetta gekk
þó ekki alls kostar eftir og hallast
menn nú að því að lifrarbólga í
kjölfar blóðgjafa hafi í raun oftast
orsakast af Iifrarbólguveirum sem
hvorki voru af A- eða B-stofni. Enn
hafa veirurnar ekki fundist. Líklegt
er að í þessum flokki séu að
minnsta kosti tveir mismunandi
sjúkdómar.
Önnur gerðin (hepatitis non-A,
non-B) er trúlega ekki síður algeng
en lifrarbólga B og smitleiðirnar
sennilega þær sömu. Meðgöngu-
h'minn getur ýmist verið stuttur,
tvær til þrjár vikur eða langur, átta
vikur að meðaltali. Sjúkdómurinn
getur einnig valdið viðvarandi lifr-
arbólgu og lifrarskemmdum. Er
jafnvel talið að hann geti valdið
Iifrarfrumukrabbameini.
Hin gerðin (epidemic hepatitis
non-A, non-B) berst á sama hátt og
lifrarbólga A, venjulega með
menguðu vatni. Meðgöngutíminn
er tvær til níu vikur. Dánartíðnin
er hærri í þessum sjúkdómi en í
lifrarbólgu A, einkum meðal
ófrískra kvenna. Sjúkdómur þessi
virðist algengastur á Indlandi en
hefur fundist víðar. Veiran sem
veldur þessum sjúkdómi hefur
sést í rafeindasmásjá en ekki hefur
tekist að greina hana nánar.
Ekki er enn til bóluefni gegn
annarri smitandi lifrarbólgu þar
sem veirurnar sem valda sjúkdóm-
unum eru ekki þekktar. Ráðin til
þess að forðast smitun eru því auk-
ið hreinlæti og varnir gegn blóð-
smiti.
Talsvert hefur áunnist í barátt-
unni gegn smitandi lifrarbólgu. Nú
er til bóluefni gegn lifrarbólgu B
þannig að fræðilega er hægt að út-
rýma þessum sjúkdómi og þar
með lifrarbólgu D þegar fram líða
stundir. Takist þannig að útrýma
lifrarfrumukrabbameini af völdum
lifrarbólguveiru B væri það í fyrsta
sinn sem hægt væri að bólusetja
gegn krabbameini. Helsta hindr-
unin er kostnaðurinn við bóluefn-
ið. Bóluefni gegn lifrarbólguveiru
A er á næsta leyti. Ólíklegt er að
aðrir en þeir sem eru í sérstakri
áhættu fyrir smitun verði bólusett-
ir, t.d. næmir einstaklingar sem
ferðast til framandi landa og ætla
að dvelja þar sem hreinlæti er áfátt
og sjúkdómurinn landlægur. Hins
vegar er langt í land með baráttuna
gegn annarri smitandi lifrarbólgu
þar sem orsakir sjúkdómsins hafa
ekki verið skilgreindar.
Dr. Haraldur Briem læknir er sér-
fræðingur í smitsjúkdómum og starfar
á Borgarspítalanum. Hann er dósent
við læknadeild Háskóla íslands.
8 HEILBRIGÐISMAL 3/1988