Heilbrigðismál - 01.09.1988, Blaðsíða 27

HEILBRICDISMÁL / Bjom Rúriksson
flúensu, og ekkert gert með þær
fáu undantekningar sem höfðu
fundist frá þeirri reglu. Tíminn
sem líður frá smitun þar til sjúk-
dómur byrjar, var talinn í dögum,
t.d. 2 dagar fyrir inflúensu, 9-12
dagar fyrir mislinga og um 18 dag-
ar fyrir hettusótt, svo að nokkrar
algengar veirusýkingar séu nefnd-
ar. Eftir veikindin kom bati, og
enginn bjóst við því að veirur
byggju í sjúklingnum eftir að hon-
um var batnað. Hin nýja tegund
veirusýkinga, hæggengu sýking-
arnar, var allt öðruvísi. Við hæg-
gengar sýkingar smitast sjúkling-
urinn oftast án þess að verða var
veikinda fyrstu dagana eftir smit-
un. Margir mánuðir eða mörg ár
geta liðið þar til fyrstu sjúdóms-
einkenna verður vart. Oft byrjar
sjúkdómurinn með óljósum ein-
kennum er ágerast eftir þvf sem
tíminn líður og enda með dauða,
ef ekkert annað verður fyrra til.
Allur ferillinn getur tekið mörg ár,
jafnvel marga áratugi, og gangur-
inn er mjög misjafn í einstökum
Fyrir 34 árum setti Björn Sigurðs-
son læknir fram nýja kenningu
um hæggengar veirusýkingar og
byggði á rannsóknum á visnu og
mæðiveiki í íslensku sauðfé.
Eyðniveiran er náskyld visnu-
veiru.
sjúklingum. Sumir halda góðri
heilsu í mörg ár eftir smitun, öðr-
um hrakar fyrr og hraðar. Erfða-
gerð og lífsmáti ráða kannski miklu
um þennan gang. F>ví getur verið
mikilvægt að greina hæggengar
sýkingar fljótlega eftir smitun og
leiðbeina sjúklingum varðandi lífs-
máta, starfsval og sjálfa sýking-
una. Enginn má líta á það sem
bráðan dauðadóm, að hann gangi
með hæggenga sýkingu. Með réttri
meðferð getur sjúklingurinn átt
eftir mörg góð ár. Mikilvægt er að
eyðnisýktir skilji að sjúkdóms-
greining er ekki dauðadómur og að
margt er hægt að gera til þess að
hjálpa þeim til að halda góðri
heilsu sem lengst.
Karakúlpestir
Skilgreining Björns Sigurðssonar
á hæggengum veirusýkingum
byggðist á margra ára rannsókn-
um, sem hann og fleiri íslenskir
fræðimenn höfðu gert á fimm ill-
vígum smitsjúkdómum í íslensku
sauðfé. Þetta voru karakúlpestirn-
ar fjórar, votamæði, þurramæði,
visna og garnaveiki, allt kunningj-
ar íslenskra bænda af eldri kyn-
slóðinni, og fimmti sjúkdómurinn
var riða, lömunarsjúkdómur, land-
lægur í Húnavatnssýslum og
Skagafirði áður en karakúlpestirn-
ar komu til sögunnar. Allt voru
þetta innfluttir smitsjúkdómar,

sem bárust hingað með erlendu
kynbótafé sem hafði verið talið
heilbrigt. íslenski sauðfjárstofninn,
sem talinn er jafngamall landnám-
inu og hafði litlum breytingum tek-
ið í áranna rás, reyndist mjög
næmur fyrir karakúlpestunum,
sem annars gerðu lítinn usla í sín-
um upphaflegu heimkynnum. Al-
kunna er að sýklar aðlagast oft
hýsli sfnum og valda litlum veik-
indum þar sem þeir hafa átt lengi
heima. Ef þeir ná að komast í nýja
hýsla, ef ,til vill sömu dýrategund
með aðra erfðagerð og aðrar lífs-
venjur eða skylda tegund, verður
oft mikil breyting á hegðun sýkla.
Glöggt dæmi um þetta er hegðan
karakúlpestanna í íslensku sauðfé.
Svipað virðist hafa átt sér stað í
Bandaríkjunum fimmtíu árum
seinna, þegar eyðniveiruna bar þar
að landi í hommasamfélögin
vestra. Aðaldreifing eyðniveirunn-
ar þar varð áður en nokkur vissi að
sjúkdómurinn eyðni var til og heil-
brigðir smitberar voru virkasta
dreifikerfið, rétt eins og gerðist
með karakúlpestirnar í íslensku
sauðfé hálfri öld áður. Smitsjúk-
dómur er afleiðing af sambýli sýk-
ils við hýsil, mann eða dýr. Stund-
um er sambýlið skammvinnt og
stormasamt, eins og sambýli in-
flúensuveiru við fólk. Stundum er
langt jafnvægi í samskiptunum,
mörg ár eða áratugir, þó að í lokin
sígi á ógæfuhliðina fyrir hinum
sýkta, eins og gerist í hæggengum
veirusýkingum. Allan þennan
langa tíma er líklegt að sjúklingur-
inn sé smitandi, líka áður en sjúk-
dómseinkenni koma fram, og ef til
vill mest fyrstu vikurnar eftir sýk-
ingu, áður en ónæmiskerfið reynir
að snúast af krafti til varnar.
Ónæmissvörun gegn hæggengri
sýkingu er þó alltaf svo veik að
veiran, sem veldur sýkingunni, lif-
ir góðu lífi, t.d. í blóði og mænu-
vökva og fleiri líkamsvessum, þrátt
fyrir myndun mótefna. Rétt áður
en sjúkdómseinkenni byrja er lík-
legt að veirur séu á ýmsum stöðum
í líkama hins sýkta í talsverðu
magni.
Aðlögunarhæfni sýkla
Saga karakúlpestanna í íslensku
sauðfé er mikil slysasaga sem sýnir
HEILBRIGÐISMÁL 3/1988 27