Heilbrigðismál - 01.09.1988, Blaðsíða 29

Virus). Ýmis afbrigði eru til af öll-
um þekktum lentiveirum þó að
tæplega sé hægt að kalla þau sér-
stakar ættir. Dæmi eru til að lenti-
veirur breyti sér í sama sjúklingn-
um, þannig að veirur sem ræktast
skömmu eftir sýkingu eru öðruvísi
en þær sem síðar ræktast. Þetta
fyrirbæri fannst fyrst í visnu og
síðar í eyðni. í visnu er það algengt
og getur haft áhrif á næmi vefja,
smitleiðir og gang sýkingarinnar.
Onkoveirur eru stærsti undir-
flokkur retroveira. Þær eru talsvert
frábrugðnar lentiveirum og ólíkar
innbyrðis. Sú fyrsta fannst árið 1911
í sarkmeini úr hænu. Auk sark-
meina í hænsnum valda þær
krabbameini í spenum músa, er
berst með mjólk í ungana, og hvít-
blæði í fuglum, músum, kúm,
köttum og mönnum. Fyrstu onko-
veirurnar sem valda hvítblæði í
mönnum fundust rétt á undan
eyðniveirunni. Onkoveirur hafa
árum saman verið viðfangsefni
krabbameinsveirufræðinga og
veiruerfðafræðinga. Við rannsókn-
ir á onkoveirum hefur þróast mikið
af nákvæmum aðferðum sem voru
tiltækar þegar glíman við eyðni-
veirurnar byrjaði. Árangurinn lét
heldur ekki á sér standa, svo að
eyðniveiran er nú betur þekkt en
flestar eldri retroveirur.
Um spumaveirur er mjög lítið
vitað, og ekki enn vitað um neina
sjúkdóma, sem þær valda.
Lyf gegn retroveirum
Allar retroveirur tengjast sýktum
frumum þannig, að erfðaefni veir-
unnar innlimast á sérstakan hátt í
erfðaefni frumunnar og flyst í
dótturfrumurnar við frumuskipt-
ingu. Þetta gerir baráttuna til út-
rýmingar retroveira úr þeim sýktu
mjög erfiða. Helsta vonin í þeirri
baráttu er nú bundin við efni, eða
lyf, sem verka á sérstaka hvata
(enzym) veirunnar, hvata sem hún
framleiðir sjálf og. eru henni nauð-
synlegir við fjölgun. Takist að eyði-
leggja þessa nauðsynlegu hvata
ætti að vera hægt að hefta frekari
vefjaskemmdir í líkama sjúklings-
ins þannig að hann haldi bærilegri
heilsu, þrátt fyrir sýkinguna. Slík
efnameðferð hefur verið reynd á
eyðnisjúklingum og lofar góðu.
Horfurnar með bólusetningu eru
verri. Við margar veirusýkingar,
t.d. mænusótt, myndast sérstök
mótefni, sem eyða sýkingarmætti
veirunnar (neutraliserandi mót-
efni). Þau myndast bæði seint og
illa eftir lentiveirusýkingar og
binda lítið af veiru, sem losnar
gjarnan aftur. Erfðaefni lentiveira
kemur sér vel fyrir í nýjum, næm-
um frumum, þrátt fyrir ónæmis-
svörunina í sýktum einstaklingi.
Því er lítil von til þess að mótefni
eftir bólusetningu verði öflugri en
þau, sem myndast eftir eðlilega
sýkingu.
Visna og eyðni
Ljóst er að sjúkdómarnir sem
þær frænkur, visnu-þurramæði-
veirur og eyðniveirur, valda eru
mjög líkir og í báðum tilvikum er
viss ónæmisbilun á ferðinni. Löm-
unarsjúkdómur, lfkur visnu, og
lungnasjúkdómur, líkur þurra-
mæði, hafa fundist í eyðnisjúkling-
um. Veirur finnast víða í vefjum og
líkamsvessum í báðum tilvikum.
Eyðniveiran virðist þó vera heldur
grimmari en visnu-þurramæðiveir-
an, t.d. kemst hún auðveldlega um
fylgju í fóstur sýktrar konu og
skaðar það alvarlega. Báðar finnast
í mjólk og komast með henni í af-
kvæmið. Eyðnisýkt kona ætti því
ekki að hafa barn sitt á brjósti ef
það hefur sloppið við sýkingu í
fósturlífi. Því er mjög mikilvægt að
greina eyðnisýkingu í meðgöngu
og gera viðeigandi ráðstafanir
gagnvart barninu, þegar sýkt kona
fæðir.
í baráttu við skæða smitsjúk-
dóma er um að gera að kanna sem
best eðli og hegðan beggja, bæði
sýkils og hýsils. Tilgangurinn er að
rjúfa smitleiðir sýkilsins og breyta
lifnaðarháttum hýsilsins þannig að
hann lendi síður í smithættu. Sú
fræðsla um smitsjúkdóma sem
snýst um eitthvað annað er til-
gangslítil sóttvörn, þó að hún sé ef
til vill þægilegri í framkvæmd en
það að horfast í augu við líffræði-
Iegar staðreyndir um sýklana sjálfa
í öllum sínum breytileik, og hýsl-
ana með sína misjöfnu erfðagerð
og fjölbreyttu lífsvenjur.
Tilvitmnir:
1. Björn Sigurösson: Observations on three
slow infections of sheep, Maedi, Paratubercu-
losis, Rida, a chronic encephalitis of sheep;
with general remarks on infections, which
develop slowly and some of their special
characteristics. Brit. Vet. )., 1954, 110:255-270,
307-322, 341-354.
2. Björn Sigurösson: Annarlega hæggengir
smitsjúkdómar. Skírnir, 1958, 132:165-183.
3. Margrét Guðnadóttir: Slow viral in-
fections of animals: Experimental models for
human diseases: Medical Biology, 1981,
59:77-84.
4. Pættir um innflutning búfjár og karakúl-
sjúkdóma. Landbúnaðarráðuneytið, 1947.
5. Björn Sigurðsson, Halldór Þormar og
Páll A. Pálsson: Cultivation of Visna virus in
tissue culture. Arch. Ges. Virusforsch., 1960,
10:368-381.
6. Bergþóra Sigurðardóttir og Halldór
Þormar: Isolation of a viral agent from the
lungs of sheep affected with maedi. J. Inf.
Dis., 1964, 114:55- 60.
Margrél Guðnadóttir er prófessor
við Hdskóla íslands og forstöðumaður
Rannsóknastofu Háskólans í veiru-
fræði. Hún er læknir að mennt.
Eydniveira (a-e) og visnuveira (f-j)
að niyndast í sýktum frumum. Út-
lit veiranna er nánast eins.
HEILBRIGÐISMAL 3/1988 29