Heilbrigðismál - 01.09.1988, Blaðsíða 32

Hanskanotkun
• Til eru margar gerðir af gúmmíhönskum, plasthönskum og
vinnuvettlingum. Allir eiga að geta fundið hanska sem henta við
það verk sem unnið er.
• Kemísk efni smjúga misjafnlega í gegn um mismunandi gerðir
hanska. Hanskar þola efni misvel éftir því úr hvernig gúmmíi eða
plasti þeir eru. Framleiðendur gefa oft upplýsingar um slík atriði.
Einnig eru upplýsingar til á prenti og hægt að fá leiðbeiningar á
Atvinnusjúkdómadeild Heilsuverndarstöðvarinnar.
• Hægt er að fá ýmsar gerðir af fóðruðum hönskum, en þeir eru
þykkari.
• Ef maður þolir ekki hanska af einhverjum ástæðum er reynandi
að nota einnota þunna plasthanska innanundir. Annað ráð er að
nota þunna bómullarhanska innanundir gúmmí- eða plasthansk-
ana. Hvorir tveggja fást í apótekum.
• Þurfi einhver oft að nota loftþétta hanska er rétt að nota þá eins
stutt í einu og komist verður af með, helst ekki lengur en 20 til 30
mínútur. Sérstaklega ættu þeir sem svitna mikið undir hönskum,
eða finna að hanskinn ertir húðina, að nota þá stutt.
• Best er að hafa nokkur pör í gangi í einu.
• Ekki er skynsamlegt að fara í hanska með óhreinar hendur.
• Ef innra byrði hanska eða vettlinga hefur óhreinkast af þeim
efnum sem verið er að hlífa húðinni við þarf að skipta um hanska
eða þrífa þá að innan.
• Best er að þvo hanska að utan áður en þeir eru teknir af hönd-
um.
• Vitanlega á ekki að nota hanska af öðrum.
• Gott er að nota einnota hanska ef því verður við komið. Þeir eru
til úr plasti, vínýlplasti og gúmmíi. Þeir henta ekki í mikið álag og
hleypa meiru í gegn um sig en þykkari hanskar.
• Hægt er að fá duftlausa hanska fyrir þá sem þola ekki duftið.
• Hanskar rýrna með aldrinum og verða óþéttir en það er oft ekki
sýnilegt. Skiptið því ekki of sjaldan um hanska eða vettlinga.
H.G.
fremur tala um exem þegar húð-
breytingar eru orðnar langvinnar
(krónískar) en í læknisfræði er
þetta orð einnig haft um bráðar
breytingar.
Ertingarexem er að minnsta
kosti tvöfalt algengara en ofnæmis-
exem. Oft er ekki mögulegt að
greina á milli með berum augum,
þrátt fyrir reynslu, enda sjúkdóms-
myndin oft nauðalík.
Ofnæmi
Ofnæmi, hvort heldur er í húð,
öndunarfærum eða annars staðar,
getur byrjað hvenær sem er á æv-
inni. Ofnæmisviðbrögð í húð eru
langoftast svonefnd síðkomin
frumubundin ofnæmisviðbrögð.
Ekki er hægt að spá fyrir um hverj-
ir bregðist þannig við. Hættan á að
verða næmur fyrir efnum á þenn-
an hátt er m.a. bundin eiginleikum
efnisins sjálfs og því hversu oft og
lengi maður er í snertingu við það.
Málmurinn nikkel er dæmi um efni
sem gjarnan veldur ofnæmi, bæði
vegna efnaeiginleika og vegna
þess hve mikið hann er notaður í
glingur, krækjur, hnappa o.fl.
Einkum verður kvenfólk fyrir barð-
inu á þessu og það svo að hátt í tí-
unda hver kona er með nikkelof-
næmi. Ofnæmi fyrir gulli er aftur á
móti sárasjaldgæft.
Ofnæmisviðbrögð í húð hjá ein-
staklingi, sem orðið hefur næmur
fyrir tilteknu efni, byrja oft ekki
fyrr en einum til þremur sólar-
hringum eftir snertinguna. Þá
byrjar bólgan með roða og upp-
hleyptum útbrotum og venjulega
kláða. Ef ofnæmið er svæsið koma
viðbrögðin oft fyrr, bólgan verður
útbreiddari og blöðrur myndast.
Útbrotunum getur fylgt mikill
kláði. Það er hins vegar eins og að
hella olíu á eld að klóra sér og leið-
ir gjarnan til meiri bólgu og þrálát-
ara exems. Hægara er sagt en gert
að stilla sig um þetta. Með tíman-
um breytist útlit útbrotanna þegar
dauðar frumur hörunds hlaðast
upp í hornlaginu, útbrotin verða
hreistruð, húðin flagnar og
sprungur koma í hana.
Til er sjaldgæfari tegund húðof-
næmis, sem framkallar viðbrögð í
formi útþotaflekkja (urticaria) með
miklum kláða. Þau geta komið á
minna en hálftíma og sjást stund-
um við gúmmíhanskanotkun og
snertingu við kalda hluti.
Ef við rekjum ofnæmisviðbrögð-
in svolítið nánar þá berst ofnæmis-
valdurinn gegnum fitulagið á húð-
inni og hornlagið og niður í dýpri
lög hörundsins. Þar nær efnið til
svonefndra Langerhans fruma, út-
varða í ónæmiskerfinu. Þær virkja
T-eitilfrumur sem fara til eitla. Eftir
sjö til tíu daga berast eitilfrumur
sem eru næmar fyrir efninu út um
líkamann og til húðarinnar, ekki
einungis á þann stað sem efnið
kom fyrst heldur til húðarinnar
allrar. Þannig verða viðbrögðin í
fyrsta sinn ekki fyrr en rúmri viku
eftir snertinguna, en í síðari skipti
koma viðbrögðin, í formi útbrota á
snertistað, mun fyrr og ná venju-
lega hámarki á tveimur sólarhring-
um, en geta gert það sólarhring
fyrr eða síðar.
Fólk kemst gjarnan í snertingu
við fjölda efna á tveimur til þremur
sólarhringum í vinnu og heima.
Venjulega liggur því ekki í augum
uppi hver sökudólgurinn er. Hægt
er að þrengja hringinn um hann
með þekkingu á því hvaða ofnæm-
isvaldar koma fyrir á vinnustöðum
og heimilum og oft er mögulegt að
greina ástæðuna nákvæmlega með
ofnæmisprófi. Þá er örlitlu magni
af efni komið fyrir í áldiski á plást-
ursræmu sem límd er á húðina,
t.d. bakið á sjúklingnum. Við-
brögðin eru síðan rannsökuð
næstu daga á eftir. Takist að finna
orsök exems með þessum hætti
getur það orðið ómetanleg hjálp
fyrir viðkomandi einstakling og
gert honum kleift að forðast efnið.
32 heilbrigðismAl 3/1988