Heilbrigðismál - 01.09.1998, Blaðsíða 11

Langvinn
lungnateppa
Hinn þögli vágestur
1 eðlilegu lunga er fyrirstaða gegn loftflæði aðallega í
barka og berkjum, sem hafa það starf að leiða loft út í
lungnablöðrurnar. Lofthraði er mikill í barkanum, sem
er um 2,5 fersentimetrar að þverskurðarflatarmáli, en
hraðinn verður lítill þegar kemur að lungnablöðrunum
þar sem þverskurðarflatarmál er orðið 180 fersenti-
metrar. Samanlagt innra borð sjálfra lungnablaðranna í
meðalmanni er ótrúlega stórt eða um 70 fermetrar, en
það er álíka og badmintonvöllur. Þegar kemur að
lungnablöðrunum og inni í þeim er loftflæði því mjög
hægt. Þar fer hin eiginlega öndun fram.
Þeir sjúkdómar sem tilheyra langvinnri lungnateppu
eru iungnaþemba (emphysema) og hægfara berkju-
bólga (krónískur bronkítis). Rannsóknir síðari ára hafa
staðfest að reykingar eru orsök þeirra í flestum tilvik-
um. Sjúkdómsbreytingarnar verða fyrst og fremst í
lungnablöðrunum og í minnstu berkjunum sem að
þeim liggja. Báðir þessir sjúkdómar hindra loftflæðið
en vegna lítils hraða loftsins gætir hindrunarinnar eða
teppunnar ekkert í fyrstu og framanaf mjög lítið þrátt
fyrir talsverðar vefjaskemmdir. Þegar fólk fær að lok-
um dæmigerð einkenni byrjandi lungnabilunar, hósta
með uppgangi og mæði, eru vefjaskemmdir yfirleitt
orðnar svo miklar og varanlegar að ekki verður aftur
snúið. Það eina sem hægt er að ráðleggja sjúklingi þá
er að hætta reykingum í þeirri von að ástandið versni
ekki. Annars er voðinn vís.
Langvinn lungnateppa er algeng á íslandi og er áætl-
að að hverju sinni séu að minnsta kosti 150 manns
bundnir heima og óvinnufærir en með súrefniskút sér
til bjargar. Líklegt er að hverju sinni séu um 50 manns
vistaðir á sjúkrahúsum landsins af sömu ástæðu. Ekki
aðeins valda þessir sjúkdómar mikilli örorku heldur
eru þeir algeng dánarorsök fólks á íslandi. Undanfarin
ár hafa um og yfir 40 manns dáið ár hvert af þessum
sökum.
Alþjóðabankinn og Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin
hafa kannað helstu dánarorsakir fólks um heim allan
og eru langavinnar lungnateppur núna í sjötta sæti. Ef
fer sem horfir verða þær í þriðja sæti árið 2020. Stofn-
anirnar leggja áherslu á að eina leiðin til þess að forð-
ast þessar hörmungar sé að vinna gegn reykingum. í
könnuninni kom einnig í ljós að hjá þrem af hverjum
fjórum sjúklingum með þessa sjúkdóma höfðu þeir
ekki verið greindir og sjúklingarnir því ekki vitað um
ástandið.
Fram til þessa hefur verið talið að morgunhósti og
slímuppgangur almennt væri eðlilegur fylgifiskur
reykinga og að verra væri ekki í vændum. En því mið-
ur er þetta ekki rétt og eru því milljónir manna sem
reykja núna að fljóta sofandi að feigðarósi.
Lengst af hafa langvinnar lungnateppur verið yfir-
gnæfandi karlmannasjúkdómar. En nú hefur annað
komið í ljós, því tíðni fer ört vaxandi meðal kvenna,
enda voru reykingar þeirra lengi vel í örum vexti jafn-
framt því sem aukning hefur verið minni á meðal
karla. Ekki hefur reykingakonum aðeins fjölgað mikið
heldur hefur líka sannast að konur eru næmari en karl-
ar fyrir skaðlegum áhrifum tóbaks. Nýleg könnun á
íslandi á efnivið frá Rannsóknastöð Hjartaverndar og
Krabbameinsskrá Krabbameinsfélagsins leiddi í ljós að
reykingar sem áhættuþáttur lungnakrabbameins eru
afdrifaríkari hjá konum en körlum (Heilbrigðismál
2/1998). Því er hér mikið verk að vinna fyrir konur
þessa lands að taka höndum saman gegn reykingum
og ekki síst á meðal kynsystra sinna.
Jónas Hallgrímsson prófessor.
Samanlagt
innra borð
lungnablaðranna
í meðalmanni
er ótrúlega stórt
eða um 70
fermetrar, en það
er álíka og
badmintonvöllur
Langvinn
lungnateppa
er algeng
og er áætlað
að hverju sinni
séu 150 manns
óvinnufærir en
með súrefniskút
sér til bjargar
HEILBRIGÐISMAL 3/1998 11