Heilbrigðismál - 01.09.1998, Blaðsíða 27

Alzheimersj úkdómur:
Meingerð og meðferðarmöguleikar
Líkur á nýjum lyfjiun á næstu áratugum
Algengi og einkenni
Þýskur læknir, Alois Alzheimer
(1864-1915), lýsti árið 1907, á grund-
velli rannsókna á konu sem lést lið-
lega 50 ára gömul og lengi hafði
þjáðst af heilabilun, þeirri sjúk-
dómsmynd er nú ber nafn hans og
kallast Alzheimersjúkdómur.
Þetta er algengasti hrörnunar-
sjúkdómur í miðtaugakerfinu hjá
öldruðum og algengi hans virðist
vera svipað um öll lönd sem rann-
sóknir ná til. Konur virðast fá sjúk-
dóminn oftar en karlar, vegna þess
eins að þær lifa gjarnan lengur en
karlar. Alzheimersjúkdómur er
samt fremur aldursbundinn en
aldursháður. Þetta merkir að
sjúkdómurinn getur byrjað á til-
tölulega ungum aldri, sbr. hið upp-
haflega sjúkdómstilfelli Alzheim-
ers, en líkindin til þess að fá sjúk-
dóminn aukast hratt með hækk-
andi aldri.
Alzheimersjúkdómur er talinn
byrja í um 5% tilvika innan við 60
ára aldur, en algengi hans tvöfald-
ast á hverjum fimm árum eða svo
eftir það. Algengið er því væri 30%
við 85 ára aldur. Síðustu rannsóknir
benda og frekast til þess að algengi
sjúkdómsins haldist hátt eftir það.
Einungis í þremur af hverjum fjór-
um tilfellum verður sjúkdómurinn
greindur í lifandi lífi. I öðrum til-
fellum er sjúkdómsmyndin svo
flókin að vefjarannsóknir á heila
þarf til eftir andlát manna.
Stundum er Alzheimersjúkdóm-
ur nefndur minnissjúkdómur, því
að minnisleysi á nýorðna hluti og
síðar eldri atburði er áberandi í
sjúkdómsmyndinni. Jafnframt
bregst dómgreind og tjáning í orð-
um, það er að segja orðfæri bregst,
þótt málfæri sé í lagi. Verkfærni
bregst, það er færni til þess að beita
einföldum verkfærum og áhöldum,
Grein eftir Þorkel Jóhannesson
og hið sama gildir að sjálfsögðu um
tileinkun nýrra aðferða og tækni.
Samkenni þessara einkenna er oft
nefnt heilabilun (á útlendum mál-
um: dementia). Skynjun, hreyfingar
og framkoma eða hegðun Alzheim-
ersjúklinga er hins vegar oftast lítið
breytt þangað til langt er liðið á
sjúkdómsferilinn.
í daglegu lífi einkennist Alz-
heimersjúkdómur í byrjun öðru
fremur af bilun á framkvæmd al-
gengra tækniþátta (nota síma eða
heimilistæki, raða niður fundum og
verkefnum, skipuleggja ferðalög
o.fl.) auk minnistruflana. Þetta
kann í fyrstu að líkjast lækkuðum
streituþröskuldi. Síðar einkennist
sjúkdómurinn í vaxandi mæli af
truflun á grunnþáttum daglegs lífs
(velja sér daglegan klæðnað, baða
sig, þvo sér eða snyrta, matast
o.s.frv.), er smám saman leiðir af
sér þörf á fullkominni umönnun.
Inn í þessa mynd geta blandast
Þekktasti heilabilunarsjúkdómur
aldraðra er nefndur eftir þýska
lækninum Alois Alzheimer sem
lýsti honum fyrst í byrjun aldar-
innar. Þá var hann sjálfur 43 ára og
lést átta árum síðar.
geðveikikennd fyrirbæri og alvar-
legar svefntruflanir.
Heilabilun við Alzheimersjúk-
dóm kann að fleygast við heilabil-
un af öðrum sökum. Tiltölulega al-
geng heilabilun, sem tengist Park-
insonsjúkdómi (nefndur svo eftir
enskum lækni, James Parkinson,
1755-1824), er svokölluð Lewy-
heilabilun (nefnd svo eftir þýskum
lækni Frederic H. Lewy, 1885-1950).
Skil milli þessarar heilabilunar og
Alzheimersjúkdóms eru oft óljós og
sama gildir um svokallaða æða-
heilabilun.
Meingerð og orsakir
Við öldrun tekur að bera á útfell-
ingum eða skellum (plaques) í
heilavefnum milli taugafrumna.
Skellur þessar eru einkum gerðar
úr samtengdum peptíðum af
ákveðinni lengd (peptíð er röð
amínósýra), er nefnast mýildi B (b-
amýlóíð). Skellurnar virðast koma
og fara (eru gleyptar og étnar af
gleypifrumum í bandvefnum) og
þurfa ekki að boða neitt beinlínis
sjúklegt. Þessar skellur eru stund-
um nefndar dreifðar skellur.
Við Alzheimersjúkdóm sjást
vissulega dreifðar skellur í heila-
vefnum, en auk þess einnig skellur
með mýildi B, sem eru í nánum
tengslum við taugafrumur og eink-
um sköft þeirra (þ.e.a.s. hina löngu
sepa þeirra, er flytja boð til annarra
taugafrumna). Þessar skellur eru
nokkuð öruggt merki um sjúklegt
ástand og nefnast gjarnan tauga-
skellur. Þær eru annað helsta
merkið í meingerð Alzheimersjúk-
dóms.
Taugafrumur í tengslum við
taugaskellurnar og einkum sköft
þeirra sýna af sér hrörnunarmerki.
Þessi hrörnunarmerki eru mjög sér-
stök og sjást lítið við aðra sjúkdóma
HEILBRIGÐISMÁL 3/1998 27