19. júní - 19.06.1960, Qupperneq 13

LÖGVERNDAÐ LAUNAJAFNRÉTTI
Af tilviljun lendir tímaritshefti handa milli, þar
er fjallað um ýmis baráttumál kvenna, og þessi
orð verða fyrir augum: „Við höfum pappírssam-
þykkt um sömu laun fyrir sömu vinnu, enginn
veit, hve langur timi líður, þangað til þessi lög
verða raunhæf", svo mörg og raunhæf eru þau
orð, sem notuð eru um einhvern merkasta áfanga,
sem náðst hefur í baráttu íslenzkra kvenna f}rrir
viðurkenndu launajafnrétti. En það, sem í nefndri
grein er kallað pappírssamþykkt, munu vera lög
þau, sem veita konum, sem eru ríkisstarfsmenn,
rétt til sömu launa og körlum.
Ég verð að játa, að ég verð alltaf dálítið örg,
þegar ég heyri konur vera að hnýta í þessa lög-
gjöf, að því er oftast virðist án þess að þekkja nokk-
uð til málanna. Og það nýyrði pappírslöggjöf, sem
orðið er munntamt vissum hópi í þessu sambandi,
er jafn ósmekklegt og sá málflutningur, sem því
hefur fylgt.
Um flest lög mun svo, að þau eru á pappír
prentuð. En eigi að hallmæla lögum á þeim for-
sendum, að þau séu ekki hagnýtt sem skyldi, mætti
oft höggva nærri konum varðandi lög um réttindi
þeirra. Hvernig er það t. d. með kjörgengisréttinn,
sem í gildi hefur verið um það bil hálfa öld? Er
sú „pappírssamþykkt“ raunhæf, fyrst svo fáar kon-
ur notfæra sér hana? Lögin um almennt launa-
jafnrétti ríkisstarfsmanna em 15 ára gömul, og
þó hafa fleiri konur notfært sér þau en kjörgeng-
isréttinn á þrefalt lengri tíma.
Ég vil leitast við að kynna örlítið, með hvaða
hætti þessi lög urðu til og hvaða þýðingu þau hafa
haft, ef það mætti verða til þess að auka skilning
á því, hvers virði það er að hafa löggjöf til að
styðjast við og hve brýn nauSsyn er þess, að þaS
verfii hi<5 allra fyrsta sett í íslenzk lög, a'S alger-
lega sé óheimilt áS miSa kaupgjald viS þaS, hvort
karl eSa kona vinnur.
Launalög ríkisstarfsmanna hafa verið samþykkt
fimm sinnum á 80 árum frá 1875—1955. f fyrstu
voru þau eingöngu miðuð við embættismenn, en
það var áður en konur voru farnar að nota rétt sinn
til embætta. Það er fyrst árið 1919, að lögin fara
að varða fleiri ríkisstarfsmenn, og þá koma konur
fyrst við sögu.
Sérstök lög eru þá samin um laun barnakennara,
þar sem viðurkennt er fullt launajafnrétti og hef-
ur sú löggjöf verið raunhæf rúma fjóra áratugi.
Hin almennu launalög, sem gildi tóku sama ár,
eru ekki eins frjálslynd, þar er t. d. að finna starfs-
heiti eins og kvensímritari. Þeir starfsmenn gegndu
nákvæmlega sömu störfum og fyrsta flokks sím-
ritarar, en höfðu 20% lægri laun, af því að það
voru konur. Mér er tjáð, að þessar konur hafi ver-
ið afburða starfsmenn, en laganna vegna gátu þær
enga leiðréttingu fengið.
Þessi launalög eru í gildi á þriðja tug ára, og sú
tizka er almenn í landi hér, jafnt hjá ríki sem
einkafyrirtækjum, að greiða konum lægri laun en
körlum, hvar sem því verður við komið.
f byrjun síðari heimsstyrjaldar er farið að ympra
á því, að launalög ríkisstarfsmanna séu farin að
gerast gömul og úrelt. Nefnd er skipuð til að end-
urskoða þau, og að venju eru konur ekki taldar
hæfar til slíkra vandaverka. En konur í K.R.F.f.
tóku þá til sinna ráða og söfnuðu skýrslum um
laun og störf kvenna, sem unnu hjá ríkinu. Þessi
athugun leiddi í ljós, að launamismunur karla og
kvenna var töluverður, en munur á störfum ekki
alltaf mikill.
Þegar svo frumvarp að víðtækum launalögum
lá fyrir Alþingi á útmánuðum 1945, tóku konur
í K.R.F.f. þessar upplýsingar til handargagns og
löbbuðu sig með þær á fund alþingismanna. Þessi
árás kvenna á Alþingi bar þann árangur, að inn
í lögin var skotið ákvæði um jafnan rétt karla og
kvenna til stöðu og launa.
Þetta lagaákvæði bar svo þann árangur, að for-
11
19. JtJNl